Πρακτικά ζημιώθηκαν οι ελληνικές τράπεζες από την μερική συμμετοχή στο buyback – Με αρνητικά κεφάλαια ΕΤΕ και Πειραιώς, πλην της Alpha – Πιθανόν να συμμετάσχουν στο re-opening με επιπλέον 2-3 δισ – Στα 4,2 δισ το όφελος από τον αναβαλλόμενο φόρο

Χωρίς πρακτικό αντίκρισμα, αποδεικνύεται η συμμετοχή των τραπεζών στο buyback στην επαναγορά του ελληνικού χρέους καθώς βρέθηκαν με 1 δισ ευρώ ζημιωμένες.
Με βάση την διαδικασία οι ελληνικές τράπεζες κατείχαν 14,7-15  δις ευρώ ομόλογα και μέχρι την λήξη της διαδικασίας στις 7 Δεκεμβρίου είχαν καταβάλλει τα 10,4 δις ευρώ σε ονομαστικές αξίες. 

Έχει δοθεί παράταση -  re- opening - και οι ελληνικές τράπεζες δεν θα πρέπει να συμμετάσχουν. Στην ανακοίνωση αφήνεται να εννοηθεί ότι όσοι συμμετείχαν στο buyback δεν θα έχουν δικαίωμα τροποποίησης, άρα ίσως να συμμετάσχουν οι ελληνικές τράπεζες αλλά αυτό δεν είναι βέβαιο. Τραπεζικές πηγές αναφέρουν ότι είναι πιθανό να συμμετάσχουν οι ελληνικές τράπεζες πουλώντας επιπλέον ομόλογα ονομαστικής αξίας 2-3 δισ και ίσως και οι Γερμανικές bad bank. 

Στην διαδικασία της επαναγοράς συγκεντρώθηκαν 26,5-26,8 δις ευρώ με τους ξένους να συμμετέχουν με 16,3 δις και τις ελληνικές τράπεζες με 10,4 δις ευρώ ομόλογα σε ονομαστικές αξίες. 

Για τις τράπεζες η μερική συμμετοχή δεν είχε πρακτικό αντίκρισμα.

Οι ελληνικές τράπεζες είχαν 15 δις ομόλογα σε ονομαστικές αξίες έδωσαν τα 10,4 δις και κράτησαν τα 4,6  δις ευρώ, αν δεν τα πωλήσουν και αυτά λόγω του re-opening. 

Το  re-opnening  το επανάνοιγμα της διαδικασίας επαναγοράς θα πραγματοποιηθεί για να καλυφθεί μια διαφορά των 2-3 δις ευρώ σε ονομαστικές αξίες δηλαδή 660 εκατ έως 1 δις ευρώ σε τρέχουσες τιμές. Να προηγηθούν οι γερμανικές bad bank. Επίσης αν χρειαστεί να πουλήσει μόνο το σχήμα Εθνικής- Eurobank από τις ελληνικές τράπεζες και όχι συνολικά ο ελληνικός τραπεζικός κλάδος. 

Με βάση τα ομόλογα που πούλησαν έλαβαν ως  κεφάλαιο 3,3-3,4 δις ευρώ, ωστόσο το καθαρό κεφαλαιακό όφελος ήταν 1,4 δις ευρώ με βάση τις αναπροσαρμοσμένες τιμές κτήσης του Μαρτίου 2012. 

Η δυνητική ζημία από τις ιστορικές τιμές κτήσης ήταν 6,65 δις ευρώ.  Δηλαδή οι τράπεζες έχασαν 6,65 δις ευρώ δυνητικό κέρδος ενώ από τα ομόλογα που πούλησαν έλαβαν 3,3-3,4 δις ευρώ με καθαρό κεφαλαιακό όφελος 1,4 δις ευρώ.
Αν σε αυτά συμπεριληφθεί και η αναβαλλόμενη φορολογία 4,2 δις ευρώ που θα είναι το αντάλλαγμα των ελληνικών τραπεζών προκύψει τελική ζημία 1 δις ευρώ.
Πρέπει να σημειωθεί ότι η αναβαλλόμενη φορολογία δεν θα μειώσει τις κεφαλαιακές ανάγκες που σχετίζονται με κοινές μετοχές αλλά μόνο τα ομολογιακά μετατρέψιμα σε μετοχές τα Cocos. 

Όμως οι τράπεζες συνεχίζουν να κατέχουν ελληνικό χρέος σε ονομαστικές αξίες 4,65 δις ευρώ και σε τρέχουσες τιμές 1,5 δις ευρώ. 

Αν αυτό δεν αλλάξει καθώς ακόμη συζητείται στον ΟΔΔΗΧ το ενδεχόμενο να υπάρξει ειδικό re-opening για τις ελληνικές τράπεζες ώστε να αυξηθεί περαιτέρω η συμμετοχή των τραπεζών, μπορούν να ποντάρουν στην άνοδο των τιμών των ομολόγων ώστε να βελτιώσουν τα κεφάλαια τους. 

Προφανώς αν υποχρεωθούν να συμμετάσχουν στην διαδικασία re-opening επιπρόσθετα οι ελληνικές τράπεζες δυσχεραίνουν ακόμη περισσότερο την ήδη αρνητική τους καθαρή θέση.

Το συμπέρασμα από όλα αυτά; 

Αν δεν αλλάξει η διαδικασία επαναγοράς και παραμείνει η συμμετοχή όπως κατεγράφη στις 7 Δεκεμβρίου στην τελευταία ημέρα του buyback οι τράπεζες δυνητικά μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα ομόλογα που διακρατούν στα χαρτοφυλάκια τους.
Τα 4,65 δις ευρώ ομόλογα ονομαστικής αξίας αποτελούν την τελευταία ευκαιρία ώστε οι τράπεζες να αποτιμηθούν με θετικά κεφάλαια και έτσι να αποτρέψουν την κρατικοποίηση.
Η Εθνική συνεχίζει να βρίσκεται σε πιο δυσχερή θέση η οποία επιδεινώνετε μετά την συμμετοχή και της Eurobank στο σχήμα, ενώ αρνητικά κεφάλαια εμφανίζει και η Πειραιώς.
Αντιθέτως η Alpha bank αποτιμάται με θετικά κεφάλαια.

Ομόλογα ελληνικού δημοσίου τραπεζών σε ονομαστικές αξίες μετά το buyback και χωρίς να προσμετράται πιθανή συμμετοχή στο re-opening.

Εθνική πριν 4,45 δις μετά 1,4 δις 

Alpha - Emporiki πριν 2,1 δις μετά 670 εκατ

Eurobank πριν 2,41 δις μετά 770 εκατ

Πειραιώς - good ATE πριν  4,27 δις μετά 1,33 δις

ΤΤ πριν 1,4 δισ ευρώ μετά 450 εκατ

Τράπεζες	Ονομαστική αξία ομολόγων μετά το buyback	Τρέχουσα αξία ομολόγων τραπεζών	Κεφάλαια που ενέγραψαν από την πώληση / Καθαρό κεφαλαιακό κέρδος έναντι των τιμών κτήσης 3/2012	Δυνητική ζημία από τις ιστορικές τιμές κτήσης
Εθνική-Eurobank	2,2	0,726	1,53 / 0,650	-3,1
Alpha-Emporiki	0,670	0,220	0,472 / 0,206	-0,960
Πειραιώς –Good ATE	1,33	0,440	0,990 /0,412	-1,950
TT	0,450	0,148	0,313 / 0,133	-0,640
Σύνολο	4,65	1,534	3,3   / 1,4	-6,65

Επεξεργασία στοιχείων  bankingnews.gr

Πέτρος Λεωτσάκος
www.bankingnews.gr

ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ ΜΕ ΔΟΣΕΙΣ: Πότε θα πάψουν να επιλέγουν οι Έλληνες την ατομική και συλλογική αυτοκτονία, από την υγιή αντίδραση, καθώς επίσης την υποταγή και την υποτέλεια, από την εθνική κυριαρχία, την ελευθερία, την τιμή και την υπερηφάνεια τους;

“Το ΔΝΤ, στην περίπτωση της Ελλάδας, παρομοιάζεται με έναν γιατρό, η (σωστή) διάγνωση του οποίου για τον ασθενή του είναι πως πάσχει από υπόταση (ύφεση). Εν τούτοις, παρά το ότι γνωρίζει ακριβώς την ασθένεια, του γράφει μία συνταγή αγοράς φαρμάκων, για την αντιμετώπιση της πίεσης.

Παραδόξως όλοι οι υπόλοιποι γιατροί (ΕΚΤ, Γερμανία κλπ.), οι οποίοι συμμετέχουν στην εξέταση του ασθενούς, συμφωνούν τόσο με τη διάγνωση, όσο και με τη συνταγή(!). Το γεγονός αυτό οδηγεί τους ουδέτερους παρατηρητές στο συμπέρασμα ότι, ο σκοπός της σύσκεψης των γιατρών δεν είναι η θεραπεία, όπως ήθελαν να πιστεύουν, αλλά ο μαρτυρικός, επώδυνος θάνατος του ασθενούς”.

Άρθρο

«Διασώθηκε η Ελλάδα με τις αποφάσεις της χθεσινής σύσκεψης;», αναρωτιέται εύλογα κανείς. «Θεωρητικά ίσως…..πρακτικά όμως πρόκειται για μία ακόμη καθυστέρηση της χρεοκοπίας, για μία επόμενη, οδυνηρή πράξη στο ελληνικό δράμα», θα ήταν η απάντηση οποιουδήποτε προσπαθούσε να κατανοήσει επακριβώς, όλα όσα ανακοινώθηκαν μετά τη σύσκεψη – ειδικά όσον αφορά τις επιφυλάξεις του ΔΝΤ, σε σχέση με την καταβολή της δόσης εκ μέρους του, «όταν και εάν στεφθεί με επιτυχία το πρόγραμμα επαναγοράς ελληνικών ομολόγων, σε τιμές που δεν θα υπερβαίνουν το 35% της ονομαστικής τους αξίας».

Στα πλαίσια αυτά, οφείλει να αναφέρει κανείς τους μέχρι σήμερα δανειστές της Ελλάδας (μη συμπεριλαμβανομένων των δανείων για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών), έτσι ώστε να έχει μία καλύτερη εικόνα των αποφάσεων που την αφορούν – για τις χθεσινές ασκήσεις επί χάρτου καλύτερα του περιπλανώμενου Ευρωθίασου ή, διαφορετικά, για το «μάθημα κολύμβησης στην ξηρά».

ΠΙΝΑΚΑΣ Ι: Ανάλυση συνολικού δανεισμού της Ελλάδας, ύψους 304 δις €

Δανειστές	Ποσά σε δις €
Ιδιώτες	63,00
Λοιποί πιστωτές	47,00
Διμερή δάνεια των χωρών της Ευρωζώνης	53,00
ΔΝΤ	22,00
EFSF	74,00
EKT	45,00
Σύνολα	303,00

Οι αποφάσεις τώρα είναι οι εξής:

(α) Μείωση του επιτοκίου στα διμερή δάνεια, στα 53 δις € λοιπόν, από euribor συν 1,5% μέχρι τώρα, σε euribor συν 0,9% στη συνέχεια και μετά, εάν η Ελλάδα βέβαια πετύχει πρωτογενή (προ τοκοχρεολυσίων) πλεονάσματα, τουλάχιστον 4,5% του ΑΕΠ της, σε euribor συν 0,5%.

Τα αποτελέσματα αυτού του «μέτρου» είναι προφανώς μη μετρήσιμα σήμερα – γεγονός που δεν θα μείνει αναπάντητο από τις αγορές. Εκτός αυτού, το πώς θα πραγματοποιηθεί το θαύμα των πλεονασμάτων, εν μέσω μίας καταστροφικής ύφεσης, εγκληματικής ανεργίας, μαζικής χρεοκοπίας των επιχειρήσεων κλπ., είναι κάτι εξαιρετικά δύσκολο να το αντιληφθούμε.

(β)  Ο χρόνος αποπληρωμής του δανείου από το EFSF, των 74 δις € δηλαδή, διπλασιάζεται - από τα 15 έτη μέχρι σήμερα στα 30, όπου στα δέκα πρώτα χρόνια η Ελλάδα δεν θα πληρώνει τόκους.

(γ)  Η Ελληνική κυβέρνηση θα προσφέρει 0,35 σεντς ανά ένα ευρώ ονομαστικής αξίας, για την επαναγορά ομολόγων από τους ιδιώτες – πιθανότατα από αυτούς που κατέχουν τα 63 δις €.

Με τον τρόπο αυτό και υπό την προϋπόθεση ότι θα το αποδεχθούν οι ιδιοκτήτες των ομολόγων, η Ελλάδα θα εξοικονομήσει περί τα 41 δις € - αν και δεν είναι καθόλου εμφανές από πού θα χρηματοδοτήσει η χώρα μας τα 22 δις € που απαιτούνται.Εκτός αυτού, γιατί ανακοινώνονται δημόσια τέτοιες προθέσεις, οι οποίες συνήθως αυξάνουν την τιμή των ομολόγων; Είναι αλήθεια τόσο ανόητοι οι Ευρωπαίοι ή μήπως έχουν κάτι άλλο στο νου τους;

(δ)  Οι κεντρικές τράπεζες των χωρών της Ευρωζώνης παραιτούνται από τα κέρδη της ΕΚΤ, τα οποία προέρχονται από την αγορά ομολόγων του ελληνικού δημοσίου, ονομαστικής αξίας 45 δις €, στη δευτερογενή διαπραγμάτευση – τα κέρδη αυτά υπολογίζονται στα 11 δις €.  

Συμπερασματικά, πρόκειται ξανά για ημίμετρα, ενώ δεν αποφασίσθηκε μία δεύτερη διαγραφή του χρέους από τον κρατικό τομέα (OSI), όπως ήθελε το ΔΝΤ  – επειδή οι επιπτώσεις για τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης θα ήταν μεγάλες, όπως επίσης για τον εγχώριο και διεθνή τραπεζικό τομέα.

Κατά την άποψη μας λοιπόν, πρόκειται για μία επόμενη συνέχεια της ελληνικής τραγωδίας – αν και, εάν υπήρχε πολιτική βούληση, η Ελλάδα θα μπορούσε να διασωθεί, χωρίς να επιβαρυνθούν καθόλου οι ευρωπαίοι φορολογούμενοι.

Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο (J.Berger), θα έπρεπε κανείς να αναδιαρθρώσει απλά τα υφιστάμενα χρέη, με τη βοήθεια της ΕΚΤ – για παράδειγμα, με την έκδοση «Evergreen Bonds» (ομόλογα μεγάλης χρονικής διάρκειας εκ μέρους της ΕΚΤ, με κυμαινόμενο επιτόκιο, άτοκα για τα πρώτα χρόνια) ή με «Zero-coupon Bonds» (μη πληρωμή τόκων για τα παλαιά χρέη, για μεγάλο χρονικό διάστημα).  

Προφανώς τότε και μόνο τότε θα μπορούσε η πατρίδα μας να εφαρμόσει κάποια αναπτυξιακή πολιτική, δανειζόμενη βιώσιμα από τις αγορές και ξεφεύγοντας από την ύφεση – κάτι που όμως θα την ανεξαρτητοποιούσε από την Τρόικα, από τη Γερμανία καλύτερα, η οποία φυσικά δεν θα το επιθυμούσε καθόλου.

Δυστυχώς, η πρόθεση των «συνδίκων πτώχευσης» παραμένει να μην είναι άλλη, από τη λεηλασία της ιδιωτικής και δημόσιας περιουσίας των Ελλήνων, για την εξόφληση των χρεών της χώρας τους – γεγονός που τεκμηριώνεται επίσης από τον «ελεγχόμενο λογαριασμό», στον οποίο θα κατατίθενται τα έσοδα των αποκρατικοποιήσεων, καθώς επίσης τα πρωτογενή πλεονάσματα (ακόμη και αν διατηρείται στην ΤτΕ, αφού δεν μας ανήκει).

Ολοκληρώνοντας, είναι εμφανές πως δεν υπάρχει πολιτική βούληση για την επίλυση της ελληνικής κρίσης – γεγονός που υποχρεώνει πάρα πολλούς να αναρωτιούνται, «για πόσο χρονικό διάστημα ακόμη θα ανέχονται οι Έλληνες αυτό το κυνικό και μακάβριο παιχνίδι εις βάρος τους;».

«Πότε θα τελειώσει η υπομονή των Ελλήνων; Όταν η ανεργία φτάσει στο 35% ή στο 50%; Μέχρι πότε θα υπερισχύει η απόφαση τους για παραμονή στην Ευρωζώνη, όλων των άλλων δεινών που τη συνοδεύουν; Μήπως μέχρι εκείνη τη στιγμή, κατά την οποία τα μέτρα της Τρόικας θα ξεπεράσουν σε σκληρότητα, το χάος και την οδύνη που θα συνόδευαν την επιστροφή τους στη δραχμή;»

«Πότε θα καταλάβουν πως οδηγούνται στο ικρίωμα χωρίς να φέρνουν την παραμικρή αντίσταση;», συνεχίζουν να αναρωτιούνται, «Πότε θα κατανοήσουν πως απλά καθυστερείται η χρεοκοπία τους, με αποτέλεσμα να οδηγηθούν στην απόλυτη καταστροφή, σαν τη στυμμένη λεμονόκουπα;»

«Πότε θα πάψουν να επιλέγουν την ατομική και συλλογική αυτοκτονία από την υγιή αντίδραση, καθώς επίσης την υποταγή και την υποτέλεια, από την εθνική κυριαρχία, την ελευθερία και την υπερηφάνεια τους;»

ΥΓ: Για τις τράπεζες, μόνο για τις τράπεζες, στις οποίες θα οδηγηθεί το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της δόσης της ντροπής, η συμφωνία που επετεύχθη φαίνεται να είναι θετική - αν και στο τέλος μάλλον θα αφελληνισθούν. Όσον αφορά την εξοικονόμηση έως και 40 δις € από την επαναγορά των ομολόγων των ιδιωτών, συνολικής ονομαστικής αξίας περί τα 63 δις €,εάν συνυπολογίσει κανείς το κόστος και διάφορα άλλα, θα περιοριζόταν αρκετά. 

Σχετικά τώρα με την αιτία, με το γιατί δηλαδή θα τα πουλούσαν σε τόσο χαμηλές τιμές (στο 35%) οι ιδιοκτήτες τους,τουλάχιστον τα hedge funds, τα οποία τα αγόρασαν στο 15% της αξίας τους, δεν θα ήταν εντελώς αρνητικά - αφού θα αποκόμιζαν σημαντικότατα κέρδη. Εάν όμως οι λοιποί ιδιοκτήτες είναι οι ελληνικές τράπεζες, όπως αρκετοί υποθέτουν, δεν θα ήθελαν αλλά και δεν θα είχαν τη δυνατότητα να τα πουλήσουν, χωρίς να εγγράψουν μεγάλες ζημίες στους ισολογισμούς τους - εκτός εάν υποχρεώνονταν, γεγονός που αιτιολογεί εν μέρει την κατάρρευση των μετοχών των εγχώριων τραπεζών. Σε κάθε περίπτωση, εάν πράγματι η δόση των 34,4 δις € εξαρτάται από την επαναγορά των ομολόγων πριν την έγκριση της πληρωμής της (13.12.2012), τίποτα δεν είναι ακόμη σίγουρο για την Ελλάδα.  

Βασίλης Βιλιάρδος  (copyright)

Αθήνα, 27. Νοεμβρίου 2012

Υπουργείο Παιδείας: Παραλαβή πορίσματος της Ομάδας Εργασίας για την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου

Δελτίο Τύπου

Παραλαβή πορίσματος της Ομάδας Εργασίας για την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου

Ο Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού, Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος παρέλαβε σήμερα το πόρισμα της Ομάδας Εργασίας για την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου. Ο Υπουργός ευχαρίστησε τον Πρόεδρο και τα μέλη της Ομάδας για το ουσιαστικό έργο που επιτέλεσαν και για την πληρότητα της πρότασης που αφορά όλο το σύστημα της αξιολόγησης, αφού όλοι και όλα αξιολογούνται. Η πρόταση αυτή από αύριο θα τεθεί σε διαβούλευση, έως την 20^η Νοεμβρίου, θα σταλεί στην εκπαιδευτική κοινότητα και τους φορείς της εκπαίδευσης, με τους οποίους θα υπάρξει και αναλυτική ανταλλαγή απόψεων προκειμένου να συνταχθεί το τελικό κείμενο του προβλεπόμενου Προεδρικού Διατάγματος.

Επισυνάπτεται η πρόταση της Ομάδας Εργασίας και τα ευρήματα της διαβούλευσης με δομημένο ερωτηματολόγιο με τους εκπαιδευτικούς με τη χρήση του διαδικτύου. 

Για το Δελτίο Τύπου πατήστε εδώ

Αποκάλυψη: Το Ελληνικό Πείραμα Μίλγκραμ

του Πάνου Παναγιώτου

Το 1961 ο καθηγητής ψυχολογίας του πανεπιστημίου Yale, Στάνλεϊ Μίλγκραμ, διεξήγε ένα ιστορικό πείραμα που έδειξε ότι άνθρωποι που βρίσκονται σε θέση εξουσίας είναι ικανοί να προβούν σε πράξεις που αντιβαίνουν στην κοινή λογική και το αίσθημα δικαίου παραβιάζοντας την ίδια τη συνείδηση τους, αρκεί αυτές να γίνονται κατόπιν εντολής από μία εποπτεύουσα αρχή που υποτίθεται πως κατέχει υψηλού επιπέδου γνώση και δρα με καλό σκοπό.

Στο πείραμα, ένας εκπρόσωπος της επιστημονικής 'αρχής' διαχώριζε μία ομάδα ατόμων σε 'δασκάλους' και 'μαθητές', παρέχοντας στους πρώτους την εξουσία να ελέγχουν τους δεύτερους ως προς τη γνώση τους σε συγκεκριμένες ερωτήσεις και να τους τιμωρούν μέσω της πρόκλησης σταδιακά αυξανόμενης έντασης ηλεκτροσόκ όταν δε γνώριζαν τις σωστές απαντήσεις.

Αν κατά τη διάρκεια του πειράματος ο 'δάσκαλος' αμφισβητούσε τη χρησιμότητα του ή πάθαινε κρίση συνείδησης, παρενέβαινε ο επόπτης με 'παραινέσεις' και 'απειλές', ζητώντας του να ολοκληρώσει τη διαδικασία, και λέγοντας του άλλοτε ότι 'το πείραμα απαιτεί να συνεχίσετε', άλλοτε πως 'είναι απολύτως κρίσιμο να συνεχίσετε' και άλλοτε πως “δεν υπάρχει άλλη επιλογή, πρέπει να συνεχίσετε.”

Αν ο 'δάσκαλος' αναρωτιόταν μήπως ο 'μαθητής' κινδύνευε να υποστεί μόνιμες βλάβες ή ακόμη και να πεθάνει, ο επόπτης τον διαβεβαίωνε πως τίποτε από τα δύο δεν επρόκειτο να συμβεί, παρά το γεγονός ότι η ένταση του ηλεκτροσόκ ήταν, θεωρητικά, ικανή να σκοτώσει και ασχέτως του ότι σε ορισμένες περιπτώσεις είχε προηγηθεί η προειδοποίηση ότι ο 'μαθητής' έπασχε από καρδιά. Αν ο 'δάσκαλος' σκεφτόταν να σταματήσει καθώς ο 'μαθητής' κάτω από φρικτούς πόνους φώναζε πως δεν ήθελε να συμμετάσχει άλλο στο πείραμα, ο εκπρόσωπος της 'αρχής' απαντούσε: “είτε αρέσει στο μαθητή είτε δεν αρέσει πρέπει να συνεχίσεις μέχρι να μάθει καλά όλες τις απαντήσεις, οπότε σε παρακαλώ συνέχισε.”

Αν παρόλα αυτά ο 'δάσκαλος' αποφάσιζε να πάει ενάντια στις εντολές της 'αρχής' και αρνούνταν να προκαλέσει επιπλέον, αναιτιολόγητο, πόνο στο 'μαθητή, το πείραμα σταματούσε. Ειδάλλως, συνεχιζόταν μέχρι ο 'μαθητής' να λάβει το μέγιστης έντασης ηλεκτροσόκ (450 βολτ) ή μέχρι να σταματήσει να ανταποκρίνεται, ένδειξη ότι είχε λιποθυμήσει ή ότι είχε πεθάνει.
Τόσο στο αρχικό πείραμα όσο και σε επαναλήψεις του, περίπου το 65% των 'δασκάλων' προκάλεσαν το μέγιστης έντασης ηλεκτροσόκ στο 'μαθητή'. Κατά τη διάρκεια του πειράματος οι 'δάσκαλοι' παρουσίαζαν διαφορετικά επίπεδα στρες, ίδρωναν, δάγκωναν τα χείλη τους, έτρεμαν και γενικότερα εμφάνιζαν σημάδια διστακτικότητας και κατανόησης της άδικης και απάνθρωπης συμπεριφοράς τους. Η σκέψη, ωστόσο, ότι δεν ήταν οι ίδιοι οι υπεύθυνοι αλλά αυτοί που διεξήγαν το πείραμα, σε συνδυασμό με τις παραινέσεις και τις απειλές από τον επόπτη αλλά και τις διαβεβαιώσεις ότι ο 'μαθητής' δεν θα πάθαινε κακό, τους έκαναν να φτάσουν μέχρι τέλους.

Στην πραγματικότητα βέβαια, αν και ο 'δάσκαλος' δεν το γνώριζε, ο 'μαθητής' δεν ήταν παρά ένας μισθωμένος ηθοποιός που υποκρινόταν ότι δέχονταν ηλεκτροσόκ, ενώ οι επιστήμονες απλώς μελετούσαν τη συμπεριφορά του ́δασκάλου' και φυσικά δε βασάνιζαν, πράγματι, ανθρώπους στο όνομα της επιστήμης.

Περίπου μισό αιώνα, ωστόσο, μετά την πρώτη διεξαγωγή του, το πείραμα Μίλγκραμ επαναλαμβάνεται στην Ελλάδα σε πραγματικές συνθήκες, με τις ελληνικές κυβερνήσεις από τα τέλη του 2009 να προκαλούν, κάτω από τις εντολές και την εποπτεία της Τρόικας, βασανιστικό και αυξανόμενης έντασης πόνο στον ελληνικό λαό, με την υλοποίηση μίας πολιτικής εξουθενωτικής λιτότητας που σύσσωμη η διεθνής οικονομική κοινότητα και ενίοτε ακόμη και οι ίδιοι οι κυβερνώντες αναγνωρίζουν ως άδικη και καταστροφική. Και είναι εντυπωσιακό πως ενώ όσο οι πολιτικοί ιθύνοντες δεν βρίσκονται σε θέση εξουσίας αναγνωρίζουν, ομολογούν και μάχονται ενάντια στον παράλογο και απάνθρωπο χαρακτήρα του 'πειράματος', μόλις αναλάβουν το ρόλο του 'δασκάλου' αποκτούν μία εντελώς διαφορετική συμπεριφορά, παραμερίζοντας τη λογική και τη συνείδηση τους και υπακούοντας χωρίς αντίδραση στις εντολές της εποπτεύουσας αρχής.

Το Ελληνικό Πείραμα Μίλγκραμ

Από τη στιγμή που η κυβέρνηση Παπανδρέου υποστήριξε ότι η προηγούμενη κυβέρνηση είχε αποκρύψει το έλλειμμα (κάτι το οποίο δεν έχει επιβεβαιωθεί και είναι πλέον αντικείμενο ελέγχου και από τη δικαιοσύνη) και ότι η χώρα πτωχεύει (κανένα στοιχείο δεν δικαιολογούσε ούτε κατά διάνοια τέτοιο ισχυρισμό), προκάλεσε ένα διεθνές ξεπούλημα ελληνικών περιουσιακών στοιχείων που απέκλεισε την Ελλάδα από τις αγορές κεφαλαίων και οδήγησε στην αδυναμία εξυπηρέτησης του εθνικού χρέους.

Στο δεύτερο τρίμηνο του 2010 το ελληνικό χρέος ανέρχονταν περίπου στα 319 δις ευρώ, βρισκόταν στα χέρια ιδιωτών επενδυτών και διεπόταν στη συντριπτική του πλειοψηφία από το ελληνικό Δίκαιο. Μία συμφωνία Ελλάδας – Δανειστών, για μία πολυετή περίοδο χάριτος στην αποπληρωμή τόκων και ληξιπρόθεσμων ομολόγων με την απειλή, ειδάλλως, μίας μεγάλης κλίμακας αναδιάρθρωσης, θα ανακούφιζε άμεσα τη χώρα και θα της έδινε χρόνο για τη λήψη ήπιων και όχι καταστροφικών μέτρων δημοσιονομικής εξυγίανσης, ενώ δε θα προκαλούσε πολιτικό πρόβλημα στις χώρες τις ΕΕ, αφού το χρέος βρισκόταν σε χέρια ιδιωτών, ούτε θα επέφερε βαριές ζημίες στις τράπεζες, αφού η αποπληρωμή τόκων και χρέους θα μεταφερόταν στο μέλλον. Εναλλακτικά, η πραγματοποίηση το 2010 ενός PSI στα πρότυπα αυτού που έλαβε χώρα το 2012 θα αποτελούσε μία πολύ πιο δραστική αντιμετώπιση του προβλήματος βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους και αν γινόταν με αποφασιστικότητα και σε σωστή συνεννόηση με τους Δανειστές θα μπορούσε να αποτελέσει την καλύτερη μεταξύ μίας σειράς ούτως ή άλλων δυσάρεστων λύσεων.

Ωστόσο, με το ύψος της έκθεσης στην Ελλάδα γαλλικών, ελβετικών, γερμανικών, αμερικανικών και βρετανικών τραπεζών να ξεπερνά στα τέλη του 2009 τα 200 δις δολάρια και με τα ασφάλιστρα των ελληνικών ομολόγων να αποτιμώνται στα 80 δις δολάρια (ονομαστική αξία) και να βαρύνουν, κυρίως, αμερικανικές τράπεζες, φάνηκε ως καλύτερη επιλογή η αντιμετώπιση του ελληνικού προβλήματος ως ρευστότητας και όχι ως βιωσιμότητας, έτσι ώστε να μεταφερθούν δανεικά κεφάλαια στην Ελλάδα προκειμένου να αποπληρώσει τους ιδιώτες δανειστές και να χρεωθεί αυτή ολόκληρο το βάρος της διάσωσης τους αντί να μοιραστεί μαζί τους αυτό της δικής της διάσωσης. Έτσι οδηγηθήκαμε στην υπογραφή του πρώτου Μνημονίου, το Μάιο του 2010, θέτοντας σε λειτουργία την ελληνική έκδοση του πειράματος Μίλγκραμ όπου θα δοκιμάζονταν η λογική, η συνείδηση και οι αντοχές αυτών που θα υποδύονταν τους ρόλους της 'εποπτεύουσας αρχής', του 'δασκάλου' και του 'μαθητή'. Σε αντίθεση με το πρωτότυπο πείραμα, το ελληνικό Μίλγρκαμ δε έγινε στο όνομα της επιστήμης αλλά της εξυπηρέτησης συγκεκριμένων συμφερόντων.

Οι Ρόλοι στο Πείραμα: Η 'Εποπτεύουσα Αρχή'

Το ρόλο της 'εποπτεύουσας αρχής' στην ελληνική έκδοση του πειράματος Μίλγκραμ, διαδραματίζει η Τρόικα, δηλαδή οι 'ειδικοί' τεχνοκράτες του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

Η 'Εξουσία', ο 'Δάσκαλος'.Την εκτελεστική εξουσία του πειράματος αναλαμβάνουν οι εκάστοτε ελληνικές κυβερνήσεις από το 2009 και μετά.

Το Υποκείμενο, ο 'Μαθητής'. Το υποκείμενο του πειράματος είναι ο ελληνικός λαός.

Οι Ερωτήσεις. Το ρόλο των ερωτήσεων στο ελληνικό πείραμα Μίλγραμ παίζουν οι 'στόχοι', τους οποίους θέτει η Τρόικα και αξιολογεί η ίδια με τις τριμηνιαίες εκθέσεις της.

Οι Απαντήσεις .Η σωστή 'απάντηση' είναι η επίτευξη των στόχων και η λανθασμένη ή 'απόκλιση'.

Τα Ηλεκτροσόκ .Τα ηλεκτροσόκ είναι ποικίλα, με τα σημαντικότερα να θεωρούνται τα μέτρα λιτότητας, είτε αυτά μεταφράζονται σε περικοπές μισθών, συντάξεων και επιδομάτων είτε σε νέους φόρους, έκτακτες εισφορές, χαράτσια, κλπ. Στα ηλεκτροσόκ συμπεριλαμβάνεται οτιδήποτε προκαλεί άμεσο ή έμμεσο οικονομικό πόνο στους Έλληνες πολίτες, συμπεριλαμβανομένων των εγγυήσεων ύψους, περίπου 170 δις ευρώ και τα δάνεια ύψους περίπου 50 δις ευρώ προς τις ελληνικές τράπεζες, τη δραματική συρρίκνωση της οικονομικής δύναμης των Ταμείων, την θεαματική μείωση της αξίας των περιουσιακών στοιχείων των Ελλήνων (κατοικίες, γη, αυτοκίνητα, ομόλογα, μετοχές κλπ).

Λάθος απάντηση = Ηλεκτροσόκ ή Θάνατος .Οι τακτικές εκθέσεις της Τρόικας για την επίτευξη ή όχι των στόχων έχουν συνδεθεί με τη λήψη ή όχι κάθε επόμενης δόσης από το μηχανισμό 'στήριξης'. Η λογική είναι πως εφόσον η Ελλάδα έχει αποκλειστεί από τις αγορές κεφαλαίων, η αδυναμία λήψης μίας δόσης θα οδηγήσει στην πτώχευση, την κατάρρευση και τελικά στον ξαφνικό 'θάνατο' της οικονομίας. Εναλλακτικά ο 'δάσκαλος' μπορεί να επιλέξει το ηλεκτροσόκ, δηλαδή τη λήψη νέων μέτρων, ώστε να εξασφαλιστεί ότι θα συνετιστεί ο 'μαθητής' για να μπορέσει να λάβει την επόμενη δόση από το μηχανισμό στήριξης, που θα τον κρατήσει στη ζωή.

Οι Παραινέσεις – Απειλές.

Μία από τις πιο συνηθισμένες απειλές έχει να κάνει με την ανάγκη εκπλήρωσης των στόχων γα τη λήψη των δόσεων: «Η Αθήνα πρέπει να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της για τη διεθνή βοήθεια», Άγκελα Μέρκελ, 12/10/12 - «Η Ελλάδα για να εκταμιεύσει την επόμενη δόση θα πρέπει να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της». Το πιο συχνά χρησιμοποιημένο δίλημμα είναι: “Νέα μέτρα ή Χάος”. Άλλες απειλές έχουν να κάνουν με την ανάγκη λήψης μέτρων ως αναγκαία για την παραμονή της χώρας στο ευρώ και με τις καταστροφικές συνέπειες που θα έχει η αδυναμία υλοποίησης των μέτρων, δηλαδή την πτώχευση, έξοδο απ' το ευρώ, καταστροφή της οικονομίας κλπ. Η απειλή για επιστροφή σε διδακτορικό καθεστώς έχει χρησιμοποιηθεί εντέχνως σε διάφορες περιπτώσεις.Τα, περιληπτικά, αποτελέσματα του Πειράματος στα πρώτα τρία χρόνια διεξαγωγής του.

●  Ανάπτυξη ΑΕΠ. Το 2009 το ΑΕΠ της Ελλάδας διαμορφώθηκε στα 231 δις ευρώ, δεύτερο υψηλότερο επίπεδο στην ιστορία της χώρας. Ένα χρόνο αργότερα, το 2010, είχε υποστεί μείωση της τάξης του 4,9%, στα 222 δις ευρώ, για να βουλιάξει το 2011 κατά 7,1%, στα 208,5 δις ευρώ, και να συνεχίσει την καταστροφική του συρρίκνωση το 2012 στα 194 δις ευρώ, με τις προβλέψεις για το 2013 να το τοποθετούν κάτω απ' τα επίπεδα του 2004, στα 183 δις ευρώ. Αναλύοντας τα στοιχεία από τις αναθεωρημένες προβλέψεις της ΕΛΣΤΑΤ το ΑΕΠ της χώρας θα έχει υποστεί σωρευτική μείωση, περίπου, κατά 200 δις ευρώ μεταξύ των ετών 2010-2016.

●  Χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ. Η ύφεση που προκλήθηκε οδήγησε σε εκρηκτική αύξηση του ελληνικού κρατικού χρέους, τόσο σε πραγματικά νούμερα όσο και ως ποσοστό του ΑΕΠ. Το αποτέλεσμα ήταν η απόφαση και η διεξαγωγή του κουρέματος του χρέους (PSI) που συνοδεύτηκε απ' το δεύτερο Μνημόνιο. Παρά τη διαγραφή χρέους ύψους 106 δις ευρώ, το δημόσιο χρέος μειώθηκε μόνο κατά 15 δις ευρώ εξαιτίας των νέων δανείων που έλαβε (και αναμένεται να λάβει η χώρα) ενώ λόγω της παρατεινόμενης ύφεσης το 2013 το χρέος θα εκτοξευτεί στο 189,1% του ΑΕΠ και με βάση τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις θα σκαρφαλώσει στο 190,5% το 2015, πριν υποχωρήσει στο 184,9% το 2016, παραμένοντας μη βιώσιμο και θεαματικά υψηλότερο από τα επίπεδα του 2009.

● Επιστροφή στις αγορές. Η πρώτη πρόβλεψη της Τρόικας για την επιστροφή της Ελλάδας στις αγορές κεφαλαίων ήταν για το 2012, ενώ η δεύτερη ήταν για το 2015. Πλέον, είναι παραδεκτό πως κάτι τέτοιο δε θα συμβεί ούτε το 2017 και το πιθανότερο όχι κατά τη διάρκεια της τρέχουσας δεκαετίας.

● Ελλείμματα. Η Ελλάδα παρουσίασε ένα τελικό δημοσιονομικό έλλειμμα κοντά στο 16% το 2010, από 3,4% που υποστηρίχτηκε, αρχικά, πως ήταν το 2009. Το έλλειμμα παρουσιάστηκε αυξημένο με τρόπο που πολλοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι ήταν παράτυπος, παράλογος και το κυριότερο παράνομος και εγκληματικός. Για τη διευκόλυνση της συζήτησης, ωστόσο, ας δεχτούμε πως το έλλειμμα ήταν πράγματι όσο παρουσιάστηκε τελικά και ας αποδεχτούμε πως χάρη στις θυσίες του ελληνικού λαού μειώθηκε εντυπωσιακά μέχρι το 2012. Το πρόβλημα ακόμη και με αυτήν την υπόθεση είναι πως ο τρόπος με τον οποίο επήλθε η μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος έγινε η αιτία για τη δημιουργία μίας σειράς άλλων πολύ μεγαλύτερων 'ελλειμμάτων', στην ανάπτυξη της οικονομίας (σωρευτική ύφεση ρεκόρ) στην αγορά εργασίας (αύξηση ανεργίας σε επίπεδα παγκόσμιου ρεκόρ) κλπ.

● Οικονομία. Η ελληνική οικονομική κρίση ήταν, ήδη, το 2012 η τρίτη μεγαλύτερη στη διεθνή οικονομική ιστορία από τα τέλη του 1700. Η χώρα διαλύθηκε χρηματοοικονομικά, χρηματοπιστωτικά, χρηματιστηριακά, οικονομικά, τραπεζικά, εμπορικά κλπ. Η Ελλάδα κατέχει τα περισσότερα αρνητικά οικονομικά ρεκόρ από οποιαδήποτε άλλη αναπτυγμένη χώρα του κόσμου, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις κατέχει αρνητικά ρεκόρ και μεταξύ των αναδυόμενων ή υπανάπτυκτων κρατών. Το πείραμα προκάλεσε μία φοβερή έκδοση του χάους, το οποίο υποτίθεται ότι θα απέτρεπε.

Κοινωνία / Πολιτική / Δημοκρατία. Η οικονομική κρίση προκάλεσε κοινωνική κρίση και συνάμα κρίση του πολιτικού συστήματος και κρίση του ίδιου του θεσμού της δημοκρατίας, τουλάχιστον όπως τον γνωρίζαμε μέχρι το 2009. Το πείραμα έχει μετατρέψει την Ελλάδα σε μία χώρα πολλαπλών κρίσεων. 

Άλλη κυβέρνηση, άλλος Πρωθυπουργός, ίδιο πείραμα. Επιβεβαιώνοντας τα συμπεράσματα του πειράματος Μίλγκραμ, ο νέος Πρωθυπουργός της χώρας προχώρησε σε μία ριζική αλλαγή της στάσης του απέναντι στην πολιτική της Τρόικας όταν αισθάνθηκε ότι η ανάληψη της εξουσίας ήταν κοντά, υποστηρίζοντας το δεύτερο Μνημόνιο και την πολιτική εξουθενωτικής λιτότητας όταν μόλις λίγους μήνες νωρίτερα ήταν απ' τους σκληρότερους επικριτές της. Κατά τη διάρκεια της πρόσφατης προεκλογικής του εκστρατείας ο κ. Σαμαράς παρουσίασε ένα εναλλακτικό της Τρόικας πακέτο μέτρων ύψους 18 δις ευρώ, υποστηρίζοντας ότι είχε βρει τη συνταγή που θα απέτρεπε νέες μαζικές περικοπές μισθών, συντάξεων και επιδομάτων που έσπρωχναν τη χώρα βαθύτερα στον κύκλο της αέναης ύφεσης. Λίγο καιρό νωρίτερα είχε παρουσιάσει ένα σχέδιο ακόμη πιο φιλόδοξο σχέδιο με πρωταρχικό στόχο την ανάπτυξης της χώρας, χρησιμοποιώντας ειδικό οπτικοακουστικό εξοπλισμό και παραδίδοντας ζωντανά, ένα είδος μαθήματος σε ολόκληρη τη χώρα.

Ένα από τα βασικότερα προεκλογικά συνθήματα του κ Σαμαρά ήταν αυτό της αναδιαπραγμάτευσης του Μνημονίου, που συνοδεύτηκε από την υπόσχεση για ουσιαστικές αλλαγές στις πολιτικές που ακολουθούνταν. Χρειάστηκαν μόλις δυο – τρεις ημέρες από την ώρα που ο κ. Σαμαράς έγινε Πρωθυπουργός για να μετατραπεί σε πιστό οπαδό του πειράματος ξεχνώντας κάθε υπόσχεση αναδιαπραγμάτευσης και βάζοντας στην άκρη τόσο το πρώτο όσο και το δεύτερο από τα εναλλακτικά της Τρόικας σχέδια του για την ελληνική οικονομία. Πριν ακόμη καλά, καλά αναλάβει την εξουσία, την παρέδωσε στην 'αρχή' και υποβαθμίστηκε στο ρόλο του 'δασκάλου' με κύρια αρμοδιότητα του να φροντίζει ώστε ο 'μαθητής' να απαντά σωστά στις ερωτήσεις και να του προκαλεί ηλεκτροσόκ όταν κάνει λάθος. 

Νέα Μέτρα: Τελευταίο ή Τελειωτικό ηλεκτροσόκ; Μέχρι σήμερα οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν ψηφίσει τέσσερα πακέτα μέτρων λιτότητας, κάθε ένα από τα οποία υποτίθεται πως θα ήταν το τελευταίο: Το Μάιο του 2010, τον Ιούνιο του 2011, το Φεβρουάριο του 2012 και το πιο πρόσφατο και ταυτόχρονα σκληρότερο, το Νοέμβριο του 2012.

Το πολυδιαφημιζόμενο προεκλογικά εναλλακτικό οικονομικό του σχέδιο των 18 δις ευρώ του κυρίου Σαμαρά, έδωσε τη θέση του στο σκληρότερο μέχρι σήμερα πακέτο λιτότητας, ύψους 18 δις ευρώ, που προετοιμάστηκε από την Τρόικα και το οποίο περιλαμβάνει περικοπές από μισθούς, συντάξεις, επιδόματα και την υγεία ύψους 9,4 δις ευρώ για το 2013 (4,5% του ΑΕΠ), 4,2 δις ευρώ για το 2014 και 4,7 δις ευρώ το 2015-2016. Όπως νωρίτερα και οι προηγούμενοι Πρωθυπουργοί της κρίσης έτσι και ο κ. Σαμαράς υποσχέθηκε πως τα νέα μέτρα θα είναι και τα τελευταία που θα χρειαστεί να λάβει ο ελληνικός λαός προκειμένου να σωθεί η χώρα. Προκειμένου να συμβεί αυτό, ωστόσο, θα πρέπει να επιτευχθούν οι στόχοι και για πρώτη φορά ο 'μαθητής' να δώσει τις 'σωστές' απαντήσεις στις ερωτήσεις που θα τεθούν. Είναι, ωστόσο, αυτό μία ρεαλιστική πρόβλεψη; Είναι, πράγματι, πιθανό τα συγκεκριμένα μέτρα να είναι τα τελευταία ή μήπως αντ' αυτού υπάρχει ο κίνδυνος να είναι τα τελειωτικά; Αν η ιστορία του πειράματος αποτελεί καλό σύμβουλο τότε όπως και τις προηγούμενες φορές έτσι και τώρα, της όποιας εξαντλητικής προσπάθειας του μαθητή θα υπερισχύσει η ακαταμάχητη και κρυφή δύναμη του παράδοξου των ερωτήσεων: είναι εκ της κατασκευής τους τους αδύνατο να απαντηθούν σωστά.

Το Παράδοξο των Ερωτήσεων (στόχων): α) Λογική Πλάνη – Το Παράδοξο της Φειδούς Τα λογικά παράδοξα είχαν αναδειχθεί από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους και αποτελούν ένα σημαντικό τμήμα πολλών σημερινών επιστημών. Ο Επιμενίδης ο Κρητικός, όταν επισκέφτηκε την Αθήνα διατύπωσε την πρόταση, “Όλοι οι Κρήτες λένε ψέμματα”. Αν ο Επιμενίδης είπε την αλήθεια τότε όλοι οι Κρητικοί λένε ψέμματα και εφόσον και ο ίδιος είναι Κρητικός, δεν είπε την αλήθεια. Αν πάλι είπε ψέμματα τότε οι Κρητικοί δε λένε ψέμματα και εφόσον και ο ίδιος είναι Κρητικός, είπε την αλήθεια. Το πρόβλημα με τα λογικά παράδοξα είναι ότι αποτελούν μισές αλήθειες και μισά ψέμματα. Είναι σα να υποστηρίζει κανείς πως ένα ποτήρι είναι μισογεμάτο διαφωνώντας με κάποιον άλλο που το βλέπει μισοάδειο.

Στα οικονομικά, μία από τις γνωστές θεωρίες είναι το παράδοξο της φειδούς. Αυτό που μας λέει το παράδοξο είναι ότι ένα άτομο που θα αποφασίσει να σφίξει το ζωνάρι του και να απέχει από την κατανάλωση αποταμιεύοντας τμήμα του εισοδήματος του στο παρόν, ώστε να βρεθεί σε μία καλύτερη οικονομική κατάσταση στο μέλλον, δεν είναι δεδομένο ότι θα πετύχει το στόχο του. Και αυτό γιατί αν ακολουθήσουν την ίδια συμπεριφορά και άλλα άτομα (η πλειοψηφία) τότε η κατανάλωση και έτσι η ζήτηση για προϊόντα και υπηρεσίες θα μειωθεί απότομα και κατακόρυφα, με αποτέλεσμα να ακολουθήσει και η μείωση της προσφοράς προϊόντων και υπηρεσιών αφού δε θα υπάρχει ικανή ζήτηση για να τις απορροφήσει, και στη συνέχεια να επέλθει μείωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας και της διάθεσης για ανάληψη επιχειρηματικού ρίσκου, μείωση των επενδύσεων, μείωση της ανάγκης για πρόσληψη νέων εργαζομένων αλλά ακόμη και για απασχόληση του ίδιου αριθμού εργαζομένων με πριν, μείωση των εισοδημάτων και των εσόδων του κράτους και τελικά συρρίκνωση της οικονομίας και ύφεση. Έτσι, ο αποταμιευτής μας μπορεί να βρεθεί με μερικές καταθέσεις παραπάνω αλλά χωρίς εργασία και χωρίς προοπτική.

α) Το παράδοξο της φειδούς βρίσκεται σε πλήρη λειτουργία στην Ελλάδα, αφού εξαιτίας των πολιτικών επιλογών Παπανδρέου στα τέλη του 2009 η ζήτηση για ελληνικά περιουσιακά στοιχεία και η διάθεση για επενδύσεις στην Ελλάδα εκμηδενίστηκαν, ενώ στη συνέχεια η προσπάθεια εφαρμογής των Μνημονίων προκάλεσε ταυτόχρονα αποχή από κατανάλωση τόσο του κράτους όσο και των πολιτών. Και όλα αυτά έλαβαν και λαμβάνουν χώρα στη χειρότερη οικονομική περίοδο για την παγκόσμια οικονομία των τελευταίων 70 ετών, σε μία φάση, δηλαδή, που η φειδώ έχει μετατραπεί, λίγο – πολύ, σε παγκόσμιο φαινόμενο.

β) Οι ερωτήσεις (στόχοι) είναι λάθος. Στην περίπτωση του πειράματος Μίλγκραμ ο 'μαθητής' απαντούσε εσκεμμένα λάθος στις ερωτήσεις προκειμένου να μελετηθεί η αντίδραση του 'δασκάλου'. Στην ελληνική εκδοχή του πειράματος ένα από τα παράδοξα είναι πως οι ίδιες οι ερωτήσεις είναι λάθος.. Αυτό γιατί οι στόχοι προκύπτουν από τις εκτιμήσεις και τιις προβλέψεις της Τρόικας και του ΔΝΤ και όπως το ίδιο παραδέχτηκε πρόσφατα, οι μέχρι τώρα αναλύσεις του ήταν λάθος καθώς στηρίχτηκαν σε παλαιότερες εκθέσεις με λανθασμένα συμπεράσματα που υπέθεταν δημοσιονομικούς πολλαπλασιαστές πολύ κοντά στο 0,5, ενώ νεώτερες μελέτες δείχνουν μια σημαντική αύξηση των δημοσιονομικών πολλαπλασιαστών στη μετά την κρίση περίοδο, σε ένα επίπεδο από 0,9 μέχρι και 1,7. Με απλά λόγια, ενώ η Τρόικα έθετε στους Έλληνες στόχους βασιζόμενη στην εκτίμηση ότι για κάθε 1 ευρώ λιτότητας το κόστος στην οικονομία είναι μισό ευρώ, το αληθινό κόστος ήταν μεταξύ 0,9 και 1,7 ευρώ μετατρέποντας τις θυσίες σε 'δώρο, άδωρο'. Πράγματι, σύμφωνα με την αναθεωρημένη μακροοικονομική πρόβλεψη για το 2013, τα μέτρα λιτότητας ύψους 9,5 δις ευρώ, δηλαδή ίσα με το 4,5% του ΑΕΠ, αναμένεται να προκαλέσουν ύφεση 4,5%, δηλαδή ο δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής προβλέπεται πως θα είναι 1 και όχι 0,5. Έτσι, από τη πρώτη στιγμή η Τρόικα διέπραξε ένα δραματικό 'λάθος' το οποίο είχε καταστροφικές συνέπειες στην ελληνική οικονομία και απέτρεπε σε κάθε περίπτωση την επίτευξη των στόχων, ασχέτως του ύψους των περικοπών και του βάθους της λιτότητας.

γ) Οι στόχοι είναι αδύνατο να επιτευχθούν λόγω των επιτοκίων των δανείων. Από το πρώτο Μνημόνιο η Τρόικα επέβαλλε τη μετατροπή σε στόχου εθνικής σημασίας την επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος, έτσι ώστε το χρέος να γίνει βιώσιμο και να είναι δυνατή η πλήρης αποπληρωμή του. Αυτό που απέκρυψε η Τρόικα είναι ότι υπάρχουν δύο πράγματα παίζουν καθοριστικό ρόλο στη δυναμική του χρέους: το πρωτογενές ισοζύγιο του προϋπολογισμού ως ποσοστό του ΑΕΠ (το πρωτογενές πλεόνασμα ή έλλειμμα ως ποσοστό του ΑΕΠ) και η διαφορά μεταξύ των πραγματικών επιτοκίων με τα οποία δανείζεται το κράτος και του ποσοστού ανάπτυξης του ΑΕΠ. Αν το επιτόκιο με το οποίο δανείζεται ένα κράτος είναι μεγαλύτερο από το ποσοστό της ανάπτυξης του ΑΕΠ του (επιτόκιο – ανάπτυξη >0), τότε το χρέος αυξάνεται αντί να μειώνεται. Αν το επιτόκιο, όμως, είναι μικρότερο (επιτόκιο – ανάπτυξη <0 nbsp="nbsp" o:p="o:p">

Όταν η Ελλάδα υπέγραψε το πρώτο Μνημόνιο και παρά το γεγονός ότι αυτό επέβαλλε σκληρά μέτρα λιτότητας που ήταν δεδομένο ότι θα προκαλούσαν συρρίκνωση του ΑΕΠ και ύφεση (αρνητική ανάπτυξη του ΑΕΠ), η Γερμανία επέμενε τα ελληνικά δάνεια ́στήριξης' να έχουν επιτόκιο της τάξης του 5,3%. Αφαιρώντας την αρνητική ανάπτυξη από το επιτόκιο δανεισμού της Ελλάδας η πράξη της αφαίρεσης μετατρεπόταν σε πρόσθεση και έτσι 'επιτόκιο – ανάπτυξη' ήταν εξ αρχής αδύνατο να είναι μικρότερο του μηδενός. Με άλλα λόγια ήταν γνωστό τόσο στην Τρόικα όσο και στην κυβέρνηση ότι το χρέος θα αυξάνονταν αντί να μειωθεί. Σε πρόσφατη ομιλία του κ. Παπανδρέου στο Χάρβαρντ, υποστήριξε ότι είχε ζητήσει εξ αρχής μείωση των επιτοκίων του μηχανισμού στήριξης και η κ. Μέρκελ του υποσχέθηκε ότι αυτό θα συνέβαινε αφού πετύχαινε η Ελλάδα τους στόχους, γεγονός το οποίο και αποδέχτηκε. 'Πράγματι, αργότερα τα επιτόκια μειώθηκαν', είπε χαρακτηριστικά ο κ. Παπανδρέου. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, τα επιτόκια μειώθηκαν μόνο μετά την υπογραφή του Μεσοπρόθεσμου το οποίο επιβλήθηκε στη χώρα ως νέο μέτρο επειδή δεν είχαν επιτευχθεί οι στόχοι, όπως ακριβώς ήταν αναμενόμενο. 

Κατανοώντας τον παραλογισμό – α) Τόκοι - Επιτόκια & προ PSI
Χρησιμοποιώντας ένα απλό μοντέλο προσομοίωσης της δυναμικής ανάπτυξης του χρέους (παρέχεται από το economist.com) αλλά και τις επίσημες προβλέψεις του ΔΝΤ στην προ PSI περίοδο, παρατηρούμε ότι με την ανάπτυξη θετική, στο 0,5%, με πρωτογενές πλεόνασμα 3% και με δεδομένη την πιστή εφαρμογή του προγράμματος (κάτι, όπως είδαμε, αδύνατο), το ελληνικό χρέος θα διαμορφώνονταν στο 163% του ΑΕΠ το 2016 και στο 180,5% το 2020, δηλαδή δε θα ήταν βιώσιμο.
Αν με κάποιο μαγικό τρόπο η Ελλάδα πετύχαινε μέση ανάπτυξη της τάξης του 3%, το χρέος θα μειωνόταν στο 140% το 2016 και μόλις στο 137,7% το 2020, δηλαδή μετά από δέκα χρόνια θυσιών και πάλι δε θα ήταν βιώσιμο. Διατηρώντας,ωστόσο, τις άλλες παραμέτρους σταθερές - δηλαδή ακόμη και με μέση μηδενική ανάπτυξη - και απλώς μειώνοντας τα επιτόκια στο 2% (η Γερμανία δανείζεται με 1,36% στο δεκαετή ορίζοντα), το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα μειωνόταν στο 133% το 2016 και στο 126% , δηλαδή θα πλησίαζε στον στόχο που τέθηκε αργότερα από το ΔΝΤ ώστε αυτό να θεωρηθεί βιώσιμο. Η μείωση αυτή θα επιτυγχάνονταν χωρίς κούρεμα του χρέους, με μία (πολύ πιο απλή απ' το PSI) συμφωνία Ελλάδας – Δανειστών για μείωση του επιτοκίου στο 2% για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Αν η Ελλάδα προχωρούσε σε μία συμφωνία για μία πολυετή περίοδο χάριτος στην αποπληρωμή των τόκων ή έστω κεφαλαιοποίησης των τόκων (δηλαδή να πληρώνονταν αλλά μετά από πολλά χρόνια), το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα μειωνόταν το 2020 στο 100,5% του ΑΕΠ. 

Το νέο παράλογο που αναδεικνύεται μελετώντας το ελληνικό πείραμα Μίλγκραμ είναι ότι ακόμη και αν η Ελλάδα όχι απλά πετύχαινε τους στόχους αλλά και τους ξεπερνούσε, πάλι θα αποτύγχανε α μετατρέψει το χρέος σε βιώσιμο και έτσι να αντιμετωπίσει την κρίση. Για παράδειγμα, έστω πως όλοι οι Έλληνες αυτόβουλα ζητούσαν από το 2011 τόσο μεγάλες μειώσεις σε μισθούς και συντάξεις ώστε το μέσο πρωτογενές πλεόνασμα μέχρι το 2020 να εκτιναζόταν στο 7%, μακράν μεγαλύτερο από τους στόχους του προγράμματος, τότε, χωρίς το κούρεμα, το χρέος το 2020 θα διαμορφωνόταν στο 131,9% του ΑΕΠ, δηλαδή δε θα ήταν βιώσιμο. 

β) Τόκοι & Επιτόκια μετά PSI. Μετά την ολοκλήρωση του PSI στις αρχές του 2012 η Ελλάδα πέτυχε τη μείωση των επιτοκίων στο χρέος που κατέχουν οι ιδιώτες επενδυτές μέχρι το 2015 στο 2% και την αρχή αποπληρωμής του κεφαλαίου μετά το 2023. Αυτό αποτελεί μία θετική εξέλιξη αλλά δυστυχώς δεν είναι πλέον αρκετή.υτό, γιατί ένα μεγάλο τμήμα του ελληνικού χρέους έχει μεταφερθεί, πλέον, σε 'επίσημα' χέρια, δηλαδή στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και τους Ευρωπαίους Εταίρους μας και συνοδεύεται από κανονική πληρωμή τόκων.  Έτσι, μελετώντας τις υποχρεώσεις της Ελλάδας μέχρι το 2014, περί τα 32,3 δις ευρώ απαιτούνται μόνο για την αποπληρωμή τόκων, ενώ 41,6 δις ευρώ χρειάζονται για την αποπληρωμή ληξιπρόθεσμων ομολόγων και δανείων, εκ των οποίων 30 δις ευρώ για ομόλογα της ΕΚΤ, και 9.1 δις ευρώ για δάνεια του ΔΝΤ. Η χρηματοδότηση στην οποία προσδοκά η Ελλάδα από το μηχανισμό στήριξης, αν πετύχει τους στόχους της, είναι για το συγκεκριμένο διάστημα ύψους 83 δις ευρώ. Έτσι, από αυτά τα 74 θα επιστρέψουν στην Τρόικα για την αποπληρωμή τόκων, ομολόγων της ΕΚΤ και δανείων του ΔΝΤ ενώ από όσα περισσεύουν θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να πληρωθούν οι τόκοι των ιδιωτών κατόχων ελληνικού χρέους. Οι τόκοι, μόνο για το 2012, ανέρχονται σε 10,3 δις ευρώ, δηλαδή περισσότερο από το 5% του ΑΕΠ, σε μία χρονιά με ανάπτυξη -6,5%. Από αυτά τα 8 δις ευρώ θα καταβληθούν στους Ευρωπαίους Εταίρους ως εξής: Τόκοι 1,6 δις ευρώ για τα διμερή δάνεια του πρώτου προγράμματος στήριξης με επιτόκιο 3%. Τόκοι 2,5 δις ευρώ στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και την Τράπεζα της Ελλάδας για τα ομόλογα που κατέχουν, με μέσο επιτόκιο 5%. Τέλος, τόκοι ύψους 4 δις ευρώ για τα δάνεια του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, με επιτόκιο περίπου 4%. Βάζοντας τα νούμερα στον προσομοιωτή της δυναμικής του χρέους στη μετά PSI εποχή,διαπιστώνουμε ότι ακόμη και με μέσο πρωτογενές πλεόνασμα της τάξης του 2%, μέσο επιτόκιο στο 3,5% και μέση ανάπτυξη στο 1%, το χρέος θα βρίσκεται στο 169,6% το 2020. Νωρίτερα, το 2017 ακόμη και αν έχει εφαρμοστεί με απόλυτη επιτυχία το τελευταίο πρόγραμμα της Τρόικας το οποίο έχει υιοθετήσει η κυβέρνηση, η Ελλάδα θα χρειάζεται νέο Μνημόνιο αφού με βάση το παράδοξο του ελληνικού πειράματος ακόμη και αν 'πετύχει' θα 'αποτύχει'. Έτσι, με βάση το πιο αισιόδοξο σενάριο της Τρόικας στο τέλος του 2016 το χρέος θα είναι στο 185% του ΑΕΠ, η ανάπτυξη θαείναι μηδενική με το ΑΕΠ σε δραματικά χαμηλότερα επίπεδα από αυτά του 2012, η ανεργία στα ύψη και το έλλειμμα στο 3%. 

Μεσοπρόθεσμο 2013-2016 – Φέρνει Ύφεση 4,5% ή 7,5% στο 2013; Σύμφωνα με τα μέτρα του μεσοπρόθεσμου προγράμματος για το 2013-2016, συνολικού ύψους 14,2 δις ευρώ, τα 5,5 δις ευρώ θα αντληθούν από περικοπές σε συντάξεις, 3,9 δις ευρώ από φόρους και 1,1 δις ευρώ από περικοπές στην υγεία. Η επιρροή νέων και παλαιότερων μέτρων σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες παραμέτρους της ελληνικής οικονομίας, αναμένεται με βάση την επίσημη πρόβλεψη της Τρόικας να προκαλέσει μείωση του ΑΕΠ κατά 4,5% το 2013. Ωστόσο, ανεξάρτητες εκθέσεις υποστηρίζουν πως, ως συνήθως, οι επίσημες προβλέψεις κατά πάσα πιθανότητα θα αποδειχθούν αισιόδοξες. Έτσι, συνυπολογίζοντας την αρνητικές συνέπειες από τις μέχρι στιγμής αλλαγές στα εργασιακά και των προηγούμενων μέτρων λιτότητας, τη μεγαλύτερη από την αναμενόμενη ύφεση του 2012 και τα νέα μέτρα λιτότητας και εφαρμόζοντας ένα δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή 1.4, η μείωση στο ΑΕΠ του 2013 είναι πιθανότερο να κυμανθεί μεταξύ 14 και 16 δις ευρώ, καταγράφοντας πτώση περίπου κοντά στο 7% ή και μεγαλύτερη. 

Οι Τελευταίες Επιλογές της Ελλάδας: α) OSI – Αναδιάρθρωση Επίσημου Χρέους. Μετά την αναδιάρθρωση του ιδιωτικού χρέους η οποία κινήθηκε στα πλαίσια του λογικού παραδόξου του ελληνικού πειράματος, δηλαδή ενώ κρίθηκε ως απολύτως επιτυχημένη απέτυχε απόλυτα να λύσει το πρόβλημα της βιωσιμότητας του χρέους, μία από τις λύσεις που αξίζει να εξεταστεί είναι αυτή της αναδιάρθρωσης του επίσημου χρέους. Με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία η ΕΚΤ και οι υπόλοιπες κεντρικές τράπεζες της ευρωζώνης, συμπεριλαμβανομένης της Τράπεζας της Ελλάδας, θα κατέχουν το 2013 ελληνικά ομόλογα ύψους, περίπου, 45 δις ευρώ, από 57 δις ευρώ το 2012. Το χρέος της Ελλάδας στα κράτη της ευρωζώνης από διμερή δάνεια του πρώτου προγράμματος στήριξης ανέρχεται στα 53 δις ευρώ, τα δάνεια από το EFSF ανέρχονται στα 74 δις ευρώ ενώ τα δάνεια από το ΔΝΤ είναι 22 δις ευρώ. Εξαιρώντας τα δάνεια του ΔΝΤ και θεωρώντας ότι τα κράτη της ΕΕ και η ΕΚΤ θα αποδέχονταν ένα κούρεμα ύψους 50%, το χρέος θα μειωνόταν κάτω από το 125%, δηλαδή σε επίπεδα υψηλότερα από εκείνα όταν η Ελλάδα οδηγήθηκε στο πρώτο Μνημόνιο. Δεδομένης της τρέχουσας οικονομικής πραγματικότητας το πιθανότερο σενάριο θα ήταν σε βάθος μερικών ετών να διαπιστωθεί πως ούτε αυτή η προσέγγιση δε θα έλυνε οριστικά το πρόβλημα της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους και σε καμία περίπτωση δε θα σήμανε το τέλος της κρίσης. Πέρα από τους θεωρητικούς υπολογισμούς, το κυριότερο είναι πως η πιθανότητα η ΕΚΤ και τα κράτη της ΕΕ να συμφωνήσουν σε ένα κούρεμα του ελληνικού χρέους που κατέχουν είναι, σχεδόν, μηδενική. Αν υπάρχει μία σοβαρή περίπτωση να συμβεί κάτι τέτοιο, αυτή θα ήταν αν το OSI θεωρούνταν ως το αντάλλαγμα για την έξοδο της Ελλάδας απ' το ευρώ. Έτσι, πριν αρχίσουμε να ελπίζουμε σε ένα νέο κούρεμα, καλό είναι να δούμε αν υπάρχουν άλλες, ρεαλιστικότερες πολιτικά και πρακτικά λύσεις. β) Επιμήκυνση Ομολόγων της ΕΚΤ /ΕθΚΤ. Είδαμε νωρίτερα πως μέχρι τα τέλη του 2014 η Ελλάδα καλείται να πληρώσει στην ΕΚΤ και τις Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες των κρατών της ΕΕ ληξιπρόθεσμα ομόλογα ύψους 30 δις ευρώ. Ακόμη και αν η ΕΚΤ αρνηθεί να αποτιμήσει τα ομόλογα στην τιμή που τα αγόρασε μία απλή επιμήκυνση στην αποπληρωμή τους θα εξασφάλιζε το συγκεκριμένο κεφάλαιο για την επαναγορά ομολόγων από τη δευτερογενή αγορά, τα οποία αποτιμώνται κοντά στα 25 σεντ στο ευρώ. Αν ένα τέτοιο σενάριο εγκριθεί με μυστικότητα ώστε να μην απογειωθούν οι τιμές των ελληνικών ομολόγων, τότε το χρέος που μπορεί να αγορασθεί και να αποσυρθεί θα ανέρθει, περίπου, μεταξύ 50 και 80 δις ευρώ, ανάλογα με την τελική τιμή κτήσης. Στη χειρότερη περίπτωση το κέρδος για την Ελλάδα θα είναι μεγαλύτερο του 25% του ΑΕΠ του 2012. Προφανώς, αυτή η επιλογή δε λύνειτο πρόβλημα βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους αλλά αν συνδυαστεί με άλλες που θα δούμε στη συνέχεια μπορεί να αποδειχθεί πολύ βοηθητικό.

γ) Ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών από τον EFSF. Τα 48,8 δις ευρώ για την ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών είναι απαραίτητο να αφαιρεθούν από το ελληνικό χρέος και να μεταφερθούν στον EFSF με ένα όσο το δυνατό πιο πολυετές πρόγραμμα λήξης, ακόμη και αρκετών δεκαετιών. Ο συνδυασμός των β και γ θα αφαιρέσει από το ελληνικό χρέος μεταξύ 100 και 130 δις ευρώ, χωρίς κανένα πολιτικό ή οικονομικό κόστος για τα ευρωπαϊκά κράτη αλλά ούτε και για την ΕΚΤ και τις Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες.

 δ) Αποτίμηση των ομολόγων της ΕΚΤ /ΕθΚΤ στην τιμή κτήσης τους
Η αποδοχή της αποτίμησης των ομολόγων της ΕΚΤ/ΕΘΚΤ στην τιμή κτίσης δεν είναι τόσο απλό ζήτημα όσο ακούγεται αλλά ούτε είναι και πρακτικά αδύνατο. Σε κάθε περίπτωση, μία τέτοια εξέλιξη θα μείωνε το ελληνικό χρέος κατά 13 με 16 δις ευρώ.
Ο συνδυασμός των β,γ και δ θα μείωνε το ελληνικό χρέος τουλάχιστον κατά 120 δις ευρώ, δηλαδή κατά 62% του ΑΕΠ του 2012.

ε) Μείωση των επιτοκίων των ελληνικών δανείων. Μόνο στο 2013-2014 η Ελλάδα υποχρεούται να καταβάλλει για τόκους περίπου 22 δις ευρώ. Αν και μία μείωση των επιτοκίων θα συναντούσε τις γνωστές αντιδράσεις για μικροπολιτικούς σκοπούς στα κράτη της ΕΕ και φυσικά και την αντίδραση της ΕΚΤ, ήδη έχουν αρχίσει να γίνονται συζητήσεις προς αυτήν την κατεύθυνση. Μία μείωση στα επιτόκια των ελληνικών δανείων που θα απελευθέρωνε μόλις 5 από τα 22 δις ευρώ, θα μπορούσε να μεταφραστεί σε ελάφρυνση του χρέους κατά 10 με 15 περίπου δις ευρώ, μέσω της αγοράς χρέους από τη δευτερογενή αγορά. Σε συνδυασμό με τις τρεις προηγούμενες επιλογές η συνολική μείωση του χρέους θα ανερχόταν το λιγότερο στα 130 δις ευρώ, δηλαδή περίπου το 67% του ΑΕΠ του 2012.

 ζ) Κεφαλαιοποίηση (επιμήκυνση στην αποπληρωμή) των τόκων των ελληνικών δανείων. Αν και η μείωση στα επιτόκια των ελληνικών δανείων μπορεί να βρει πολλές αντιδράσεις, η κεφαλαιοποίηση των τόκων των ελληνικών δανείων μπορεί να γίνει χωρίς αντιρρήσεις. Αν οι τόκοι κεφαλαιοποιηθούν για ένα εύλογο διάστημα, τότε μόνο για τα πρώτα δύο χρόνια, δηλαδή για το 2013-2014 θα απελευθερωθούν κεφάλαια ύψους 22 δις ευρώ για την επαναγορά ομολόγων στη δευτερογενή αγορά, οδηγώντας σε μείωση του χρέους τουλάχιστον κατά 40 δις ευρώ (αν τα ομόλογα αγοραστούν με 55 σεντ στο ευρώ αντί για 25 της τρέχουσας τιμής τους) και πιθανόν ακόμη κατά 62 δις ευρώ (τιμή κτήσης στα 35 σεντ στο ευρώ).

Συμπέρασμα – Τελικός Υπολογισμός. Ο συνδυασμός των πολιτικά ουδέτερων λύσεων για τη μείωση του ελληνικού χρέους, δηλαδή των β,γ και ζ, θα οδηγούσε σε μείωση του ελληνικού χρέους κατά 140 με 192 δις ευρώ μέχρι το τέλος του 2014, δηλαδή κατά 72% με 98% του ΑΕΠ του 2012. Δεν υπάρχει κανένα προφανές νομικό, χρηματοοικονομικό, ηθικό ή πολιτικό κώλυμα για την άρνηση υλοποίησης οποιασδήποτε από τις συγκεκριμένες τρεις επιλογές. Αν υπάρξει μία απόφαση προς αυτήν την κατεύθυνση η ελληνική κρίση θα αποκλιμακωθεί άμεσα και θα τελειώσει το συντομότερο δυνατό και το πείραμα Μίλγκραμ θα σταματήσει, βάζοντας τέλος στο βασανισμό των Ελλήνων. Στην αντίθετη περίπτωση το πιθανότερη είναι τα παρατεταμένα ηλεκτροσόκ να εξαντλήσουν τις ανοχές ή τις αντοχές του 'μαθητή' και να ενεργοποιήσουν άλλα, πολύ δυσάρεστα σενάρια. 

Πηγή: tvxs.gr