Του Μανώλη Μπουρμπουράκη
Όπως σε όλες τις «αναπάντεχες» καταστροφές, έτσι και στην αντίστοιχη της ελληνικής οικονομίας γινόμαστε όλοι μετά Χριστόν προφήτες, προσπαθώντας να εξηγήσουμε τι και γιατί πήγε στραβά, πως θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί η κρίση, ποιος ευθύνεται (περισσότερο), χωρίς όμως να μπορούμε να συμφωνήσουμε στο τι πρέπει να γίνει για να μην επαναληφθεί η καταστροφή. Έτσι λοιπόν έχουν γίνει «ειδικοί» στο να δίνουν τις δικές τους εξηγήσεις στο συγκεκριμένο θέμα: ηθοποιοί και παρουσιαστές, ημιμαθείς δημοσιογράφοι, ανίκανοι πολιτικοί και πολλοί άλλοι. Ποιος να το φαντάζονταν όμως ότι με το θέμα αυτό είχε ασχοληθεί εδώ και 50 χρόνια ο Αντώνης Σαμαράκης, όπως φαίνεται και στα έργα του (Το Λάθος, Σήμα Κινδύνου, Αρνούμαι, Ζητείται Ελπίς)!
Σαφώς και ο σημαντικός αυτός Έλληνας πεζογράφος (1919 -2003) δεν είχε προβλέψει την οδύσσεια της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, αλλά αξίζει (για να δώσουμε και μια δόση ευθυμίας) να δούμε (αρκετά συνοπτικά) πως αποτυπώνεται στους τίτλους των έργων του, η πορεία προς το αδιέξοδο της ελληνικής οικονομίας (χωρίς βέβαια να υπάρχει στα έργα αυτά κάποια άλλη προφανής σχέση ή αναφορά προς οικονομικά φαινόμενα ή πολιτικές):
• Το Λάθος1: δεν είναι απαραίτητα η είσοδος μας στην Ο.Ν.Ε., αλλά κυρίως το τι έγινε από τη στιγμή που είχε αποφασιστεί η ένταξη μας σε αυτήν. Δεν υπήρξε ο παραμικρός σχεδιασμός για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, από τη στιγμή που θα εξέλιπε το βραχυπρόθεσμο μέτρο της διολίσθησης / υποτίμησης του νομίσματος. Απεναντίας, τόσο ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός (π.χ. οι δαπάνες του τακτικού προϋπολογισμού, χωρίς τις δαπάνες για τόκους, αυξήθηκαν κατά το εντυπωσιακό 43% μεταξύ 2005-20092), όσο και η αυξανόμενη αναξιοπιστία των ελληνικών στατιστικών στοιχείων (εξ’ ου και το γνωστό ανέκδοτο με δύο λέξεις: «Greek statistics») λόγω των συνεχών αναθεωρήσεων των μεγεθών της ελληνικής οικονομίας (οι οποίες συνεχίζονται μέχρι και πρόσφατα με την ανακοίνωση των μεγεθών για δημόσιο έλλειμμα / χρέος για το 2010 από τη Eurostat)3 συνέτειναν στη διττή κρίση πίστης (αξιοπιστίας και πίστωσης) την οποία εδώ και περίπου 17 μήνες αντιμετωπίζει η Ελλάδα.
• Σήμα Κινδύνου4: για την αδυναμία δανεισμού της ελληνικής οικονομίας υπήρξε η σημαντική άνοδος των spreads το πρώτο 4μηνο του 2009 στο εύρος των 200-300 μονάδων βάσης. Δυστυχώς δεν έγινε απολύτως τίποτα προς τη σωστή κατεύθυνση (ούτε) τότε (το αντίθετο μάλιστα), με αποτέλεσμα ένα έτος αργότερα (άνοιξη 2010) να έχουμε ουσιαστικά «χρεοκοπήσει», αφού αναγκαστήκαμε να καταφύγουμε στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης – τρόικα (E.F.S.F.), για να εκπληρώσουμε τις υφιστάμενες δανειακές μας υποχρεώσεις (και να δανειστούμε και επιπλέον για να συνεχίσουμε να καλύπτουμε τα μεγάλα πρωτογενή ελλείμματα του κρατικού μας προϋπολογισμού). Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε σε αυτή την κατηγορία και τις συνεχείς επιτηρήσεις της ελληνικής οικονομίας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών είναι συνυπεύθυνοι, καθώς επί σειρά ετών δέχονταν τα (αναξιόπιστα) στοιχεία που τους παρείχαμε χωρίς ιδιαίτερο προβληματισμό. Με τον αντίστοιχο βέβαια (μη) προβληματισμό μας δάνειζαν οι «αγορές», οι μάλλον καλοί τότε «κερδοσκόποι», λίγο ακριβότερα από το Γερμανικό Δημόσιο (επί σειρά ετών τα spreads στα δεκαετή ομόλογα ήταν κάτω από τις 50 μονάδες βάσης), προτού γίνουν «κακοί και αιμοβόροι» και ανεβάσουν τα spreads τόσο ώστε να θεωρούμαστε πρώτη χώρα παγκοσμίως στην πιθανότητα πτώχευσης για σειρά μηνών. Επιτέλους και μια ελληνική πρωτιά!! Βέβαια αν υπήρχε κάποιος αντίστοιχος δείκτης και για την κοινωνία, θα έδειχνε ότι η ελληνική κοινωνία έχει προ πολλού χρεωκοπήσει.
• Αρνούμαι5: ...να πληρώσω τις υποχρεώσεις μου (κράτος), τις εισφορές μου (επιχειρήσεις), το φόρο εισοδήματος μου (ελεύθεροι επαγγελματίες), τους διάφορους φόρους – τέλη (ιδιώτες). Έτσι δεν είναι καθόλου περίεργο που τα έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού, παρά τις συνεχείς αυξήσεις έμμεσων φόρων (τα έσοδα από φόρους κατανάλωσης σε εγχώρια προϊόντα αυξήθηκαν κατά 22% την τετραετία 2007-20106) και τη διατήρηση σχετικά υψηλών συντελεστών φόρου εισοδήματος σε σχέση με άλλες χώρες της ζώνης του Ευρώ, παραμένουν ως αναλογία του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) σταθερά χαμηλότερα από τον αντίστοιχο μέσο όρο της Ευρωζώνης για τη συγκεκριμένη περίοδο κατά 5-7%7. Δεν χρειάζεται να αναφέρουμε βέβαια ότι, κατά μέσο όρο, η αναλογία των κρατικών δαπανών ως ποσοστό του ΑΕΠ στην Ελλάδα αυτό το διάστημα υπερβαίνει το μέσο όρο των χωρών της Ευρωζώνης. Προφανώς ο Έλληνας φορολογούμενος (δηλ. κυρίως μισθωτός και συνταξιούχος) απολαμβάνει καλύτερη δημόσια εκπαίδευση, υγεία, ασφάλεια και μεταφορές από το Γερμανό, τον Ισπανό, τον Ιταλό κ.ο.κ.
• Ζητείται Ελπίς8 για την έξοδο από την κρίση. Δεν είναι καθόλου εύκολο όταν υπάρχει στην ελληνική οικονομία (και κοινωνία) ένας πολλαπλασιαστής «μιζέριας». Ο καταιγισμός αρνητικών ειδήσεων, φημών, αλλά και το τέλος του κρατικοδίαιτου μοντέλου μεγέθυνσης (και όχι «ανάπτυξης» όπως λανθασμένα αναφέρεται από όλους) της ελληνικής οικονομίας, έχει προκαλέσει ένα φαύλο κύκλο βύθισης της τελευταίας στην ύφεση. Θα πρέπει λοιπόν να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες ώστε να σπάσει ο κύκλος αυτός και να γίνει ένα νέο ξεκίνημα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε εξάλλου ότι τα οικονομικά είναι μια κοινωνική επιστήμη και η οικονομία πάνω από όλα είναι ψυχολογία και όχι σύνθετα μαθηματικά μοντέλα (κάτι που περίτρανα αποδείχθηκε στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2009). Για το λόγο αυτό, ένας βασικός τρόπος ενίσχυσης της καταναλωτικής εμπιστοσύνης θα ήταν και η παροχή των σωστών κινήτρων στους συναλλασσόμενους στο οικονομικό κύκλωμα μέσω της ενίσχυσης και αυστηροποίησης της δικαιοσύνης και της καταπολέμησης της διάχυτης διαφθοράς. Πιθανότατα ένα καλό δώρο στους υπεύθυνους για την οικονομική πολιτική στην Ελλάδα να ήταν ένα εισαγωγικό εγχειρίδιο συμπεριφοριστικής οικονομικής (behavioral economics).
* Ο κ. Μανώλης Μπουρμπουράκης είναι Οικονομολόγος, απόφοιτος των Πανεπιστημίων Αθηνών & Warwick
1 Μυθιστόρημα (1965), βραβευμένο με το μέγα βραβείο αστυνομικής λογοτεχνίας στη Γαλλία (1970)
2 Τράπεζα της Ελλάδος, Εκθέσεις του Διοικητή για τα έτη 2008 - 2010
3 Eurostat, Euroindicators (26 April 2011)
4 Μυθιστόρημα (1959)
5 Διήγημα (1961)
6 Τράπεζα της Ελλάδος, Έκθεση του Διοικητή για το 2010, Απρίλιος 2011 (σελίδα 124)
7 Eurostat, Euroindicators (26 April 2011)
8 Διήγημα (1954)
Όπως σε όλες τις «αναπάντεχες» καταστροφές, έτσι και στην αντίστοιχη της ελληνικής οικονομίας γινόμαστε όλοι μετά Χριστόν προφήτες, προσπαθώντας να εξηγήσουμε τι και γιατί πήγε στραβά, πως θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί η κρίση, ποιος ευθύνεται (περισσότερο), χωρίς όμως να μπορούμε να συμφωνήσουμε στο τι πρέπει να γίνει για να μην επαναληφθεί η καταστροφή. Έτσι λοιπόν έχουν γίνει «ειδικοί» στο να δίνουν τις δικές τους εξηγήσεις στο συγκεκριμένο θέμα: ηθοποιοί και παρουσιαστές, ημιμαθείς δημοσιογράφοι, ανίκανοι πολιτικοί και πολλοί άλλοι. Ποιος να το φαντάζονταν όμως ότι με το θέμα αυτό είχε ασχοληθεί εδώ και 50 χρόνια ο Αντώνης Σαμαράκης, όπως φαίνεται και στα έργα του (Το Λάθος, Σήμα Κινδύνου, Αρνούμαι, Ζητείται Ελπίς)!
Σαφώς και ο σημαντικός αυτός Έλληνας πεζογράφος (1919 -2003) δεν είχε προβλέψει την οδύσσεια της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, αλλά αξίζει (για να δώσουμε και μια δόση ευθυμίας) να δούμε (αρκετά συνοπτικά) πως αποτυπώνεται στους τίτλους των έργων του, η πορεία προς το αδιέξοδο της ελληνικής οικονομίας (χωρίς βέβαια να υπάρχει στα έργα αυτά κάποια άλλη προφανής σχέση ή αναφορά προς οικονομικά φαινόμενα ή πολιτικές):
• Το Λάθος1: δεν είναι απαραίτητα η είσοδος μας στην Ο.Ν.Ε., αλλά κυρίως το τι έγινε από τη στιγμή που είχε αποφασιστεί η ένταξη μας σε αυτήν. Δεν υπήρξε ο παραμικρός σχεδιασμός για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, από τη στιγμή που θα εξέλιπε το βραχυπρόθεσμο μέτρο της διολίσθησης / υποτίμησης του νομίσματος. Απεναντίας, τόσο ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός (π.χ. οι δαπάνες του τακτικού προϋπολογισμού, χωρίς τις δαπάνες για τόκους, αυξήθηκαν κατά το εντυπωσιακό 43% μεταξύ 2005-20092), όσο και η αυξανόμενη αναξιοπιστία των ελληνικών στατιστικών στοιχείων (εξ’ ου και το γνωστό ανέκδοτο με δύο λέξεις: «Greek statistics») λόγω των συνεχών αναθεωρήσεων των μεγεθών της ελληνικής οικονομίας (οι οποίες συνεχίζονται μέχρι και πρόσφατα με την ανακοίνωση των μεγεθών για δημόσιο έλλειμμα / χρέος για το 2010 από τη Eurostat)3 συνέτειναν στη διττή κρίση πίστης (αξιοπιστίας και πίστωσης) την οποία εδώ και περίπου 17 μήνες αντιμετωπίζει η Ελλάδα.
• Σήμα Κινδύνου4: για την αδυναμία δανεισμού της ελληνικής οικονομίας υπήρξε η σημαντική άνοδος των spreads το πρώτο 4μηνο του 2009 στο εύρος των 200-300 μονάδων βάσης. Δυστυχώς δεν έγινε απολύτως τίποτα προς τη σωστή κατεύθυνση (ούτε) τότε (το αντίθετο μάλιστα), με αποτέλεσμα ένα έτος αργότερα (άνοιξη 2010) να έχουμε ουσιαστικά «χρεοκοπήσει», αφού αναγκαστήκαμε να καταφύγουμε στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης – τρόικα (E.F.S.F.), για να εκπληρώσουμε τις υφιστάμενες δανειακές μας υποχρεώσεις (και να δανειστούμε και επιπλέον για να συνεχίσουμε να καλύπτουμε τα μεγάλα πρωτογενή ελλείμματα του κρατικού μας προϋπολογισμού). Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε σε αυτή την κατηγορία και τις συνεχείς επιτηρήσεις της ελληνικής οικονομίας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών είναι συνυπεύθυνοι, καθώς επί σειρά ετών δέχονταν τα (αναξιόπιστα) στοιχεία που τους παρείχαμε χωρίς ιδιαίτερο προβληματισμό. Με τον αντίστοιχο βέβαια (μη) προβληματισμό μας δάνειζαν οι «αγορές», οι μάλλον καλοί τότε «κερδοσκόποι», λίγο ακριβότερα από το Γερμανικό Δημόσιο (επί σειρά ετών τα spreads στα δεκαετή ομόλογα ήταν κάτω από τις 50 μονάδες βάσης), προτού γίνουν «κακοί και αιμοβόροι» και ανεβάσουν τα spreads τόσο ώστε να θεωρούμαστε πρώτη χώρα παγκοσμίως στην πιθανότητα πτώχευσης για σειρά μηνών. Επιτέλους και μια ελληνική πρωτιά!! Βέβαια αν υπήρχε κάποιος αντίστοιχος δείκτης και για την κοινωνία, θα έδειχνε ότι η ελληνική κοινωνία έχει προ πολλού χρεωκοπήσει.
• Αρνούμαι5: ...να πληρώσω τις υποχρεώσεις μου (κράτος), τις εισφορές μου (επιχειρήσεις), το φόρο εισοδήματος μου (ελεύθεροι επαγγελματίες), τους διάφορους φόρους – τέλη (ιδιώτες). Έτσι δεν είναι καθόλου περίεργο που τα έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού, παρά τις συνεχείς αυξήσεις έμμεσων φόρων (τα έσοδα από φόρους κατανάλωσης σε εγχώρια προϊόντα αυξήθηκαν κατά 22% την τετραετία 2007-20106) και τη διατήρηση σχετικά υψηλών συντελεστών φόρου εισοδήματος σε σχέση με άλλες χώρες της ζώνης του Ευρώ, παραμένουν ως αναλογία του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) σταθερά χαμηλότερα από τον αντίστοιχο μέσο όρο της Ευρωζώνης για τη συγκεκριμένη περίοδο κατά 5-7%7. Δεν χρειάζεται να αναφέρουμε βέβαια ότι, κατά μέσο όρο, η αναλογία των κρατικών δαπανών ως ποσοστό του ΑΕΠ στην Ελλάδα αυτό το διάστημα υπερβαίνει το μέσο όρο των χωρών της Ευρωζώνης. Προφανώς ο Έλληνας φορολογούμενος (δηλ. κυρίως μισθωτός και συνταξιούχος) απολαμβάνει καλύτερη δημόσια εκπαίδευση, υγεία, ασφάλεια και μεταφορές από το Γερμανό, τον Ισπανό, τον Ιταλό κ.ο.κ.
• Ζητείται Ελπίς8 για την έξοδο από την κρίση. Δεν είναι καθόλου εύκολο όταν υπάρχει στην ελληνική οικονομία (και κοινωνία) ένας πολλαπλασιαστής «μιζέριας». Ο καταιγισμός αρνητικών ειδήσεων, φημών, αλλά και το τέλος του κρατικοδίαιτου μοντέλου μεγέθυνσης (και όχι «ανάπτυξης» όπως λανθασμένα αναφέρεται από όλους) της ελληνικής οικονομίας, έχει προκαλέσει ένα φαύλο κύκλο βύθισης της τελευταίας στην ύφεση. Θα πρέπει λοιπόν να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες ώστε να σπάσει ο κύκλος αυτός και να γίνει ένα νέο ξεκίνημα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε εξάλλου ότι τα οικονομικά είναι μια κοινωνική επιστήμη και η οικονομία πάνω από όλα είναι ψυχολογία και όχι σύνθετα μαθηματικά μοντέλα (κάτι που περίτρανα αποδείχθηκε στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2009). Για το λόγο αυτό, ένας βασικός τρόπος ενίσχυσης της καταναλωτικής εμπιστοσύνης θα ήταν και η παροχή των σωστών κινήτρων στους συναλλασσόμενους στο οικονομικό κύκλωμα μέσω της ενίσχυσης και αυστηροποίησης της δικαιοσύνης και της καταπολέμησης της διάχυτης διαφθοράς. Πιθανότατα ένα καλό δώρο στους υπεύθυνους για την οικονομική πολιτική στην Ελλάδα να ήταν ένα εισαγωγικό εγχειρίδιο συμπεριφοριστικής οικονομικής (behavioral economics).
* Ο κ. Μανώλης Μπουρμπουράκης είναι Οικονομολόγος, απόφοιτος των Πανεπιστημίων Αθηνών & Warwick
1 Μυθιστόρημα (1965), βραβευμένο με το μέγα βραβείο αστυνομικής λογοτεχνίας στη Γαλλία (1970)
2 Τράπεζα της Ελλάδος, Εκθέσεις του Διοικητή για τα έτη 2008 - 2010
3 Eurostat, Euroindicators (26 April 2011)
4 Μυθιστόρημα (1959)
5 Διήγημα (1961)
6 Τράπεζα της Ελλάδος, Έκθεση του Διοικητή για το 2010, Απρίλιος 2011 (σελίδα 124)
7 Eurostat, Euroindicators (26 April 2011)
8 Διήγημα (1954)