Η
μπροσούρα αυτή γράφτηκε από τους Alan
Woods και Rob Sewell και κυκλοφόρησε αρχικά στην Βρετανία τον Μάιο του 1983 για
την επέτειο των 100 χρόνων από τον θάνατο του Καρλ Μαρξ. Σήμερα παρουσιάζουμε
και στα Ελληνικά το κείμενο (ελάχιστα τροποποιημένο) για να τιμήσουμε την
επέτειο των 100 χρόνων από το θάνατο του Φρίντριχ Ένγκελς.
Ο
Μαρξισμός ή Επιστημονικός Σοσιαλισμός είναι το όνομα που δόθηκε στο σύνολο των
ιδεών, τις οποίες επεξεργάστηκαν ο Καρλ Μαρξ (1818-1883) και ο Φρίντριχ Ένγκελς
(1820-1895). Στο σύνολό τους, αυτές οι ιδέες έδωσαν μια πλήρως επεξεργασμένη
θεωρητική βάση στον αγώνα της εργατικής τάξης να πετύχει μια ανώτερη ποιότητα
ανθρώπινης κοινωνίας: της σοσιαλιστικής.
Όσο
και αν οι συλλήψεις του Μαρξισμού αναπτύσσονται και εμπλουτίζονται από την
ιστορική εμπειρία της ίδιας της εργατικής τάξης, οι βασικές του ιδέες
παραμένουν ατράνταχτες, παρέχοντας μια στέρεα βάση στο σημερινό εργατικό
κίνημα. Ούτε κατά τη διάρκεια της ζωής του Μαρξ ή του Ένγκελς, αλλά ούτε και
μετά από αυτούς, δεν εμφανίστηκαν ανώτερες, πιο αληθινές ή πιο επιστημονικές
θεωρίες που να εξηγούν την κίνηση της κοινωνίας και το ρόλο της εργατικής τάξης
μέσα σε αυτή. Συνεπώς η γνώση του Μαρξισμού δίνει τα θεωρητικά εφόδια στο
προλεταριάτο για να εκπληρώσει το τεράστιο ιστορικό καθήκον του; τον
σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας.
Αυτό
το γεγονός εξηγεί τις συνεχείς και δηλητηριώδεις επιθέσεις που εξαπολύθηκαν
ενάντια στις απόψεις του Μαρξισμού, από αυτούς που υπερασπίζονται το υπάρχον
κοινωνικό καθεστώς: από τους αστούς μέχρι τους Σοσιαλδημοκράτες διαφόρων
αποχρώσεων και από τους παπάδες μέχρι τους πανεπιστημιακούς καθηγητές. Η ύπαρξη
των επιθέσεων αυτών καθώς και το γεγονός ότι αυτές ανανεώνονται συνεχώς, σε
πείσμα εκείνων που ισχυρίζονται ότι τελικά έχουν απαλλαχτεί από το Μαρξισμό,
μπορούμε να συμπεράνουμε δύο πράγματα:
Πρώτον,
ότι οι υπερασπιστές του καπιταλισμού αναγνωρίζουν στο Μαρξισμό την πιο
επικίνδυνη πρόκληση προς το σύστημα τους και συνεπώς έμμεσα τον αναγνωρίζουν,
παρ' όλες τις προσπάθειες τους να τον «αναιρέσουν». Δεύτερον, οι θεωρίες των
Μαρξ - Ένγκελς, αντί να εξαφανίζονται κάτω από τον σωρό των ψεμάτων και τις
κατάφωρες διαστρεβλώσεις, παραμένουν πόλος έλξης, ειδικά για τα πρωτοπόρο
στρώματα του εργατικού κινήματος, καθώς όλο και περισσότεροι εργάτες, κάτω από
τα αδιέξοδα της καπιταλιστικής κρίσης, τείνουν να ανακαλύψουν το πραγματικό
νόημα των δυνάμεων που διαμορφώνουν τη ζωή τους, έτσι ώστε να γίνουν ικανοί να
τις επηρεάσουν συνειδητά και να καθορίσουν τις ίδιες τους τις τύχες.
Οι
θεωρίες του μαρξισμού παρέχουν μια σοβαρή κατανόηση, ένα νήμα το οποίο είναι
ικανό να οδηγήσει μέσα από τον συγχυσμένο λαβύρινθο των γεγονότων, μέσα από τις
πολυσύνθετες διαδικασίες της κοινωνίας, της οικονομίας, της πάλης των τάξεων,
της πολιτικής. Οπλισμένοι με αυτό το όπλο, οι εργαζόμενοι μπορούν να κόψουν το
γόρδιο δεσμό που τους δένει με το μεγαλύτερο εμπόδιο στο δρόμο τους για την
ανάπτυξη της τάξης τους: την άγνοια.
Για
να διατηρήσουν αυτό το εμπόδιο, οι πληρωμένοι αντιπρόσωποι της άρχουσας τάξης
παλεύουν με λύσσα να δυσφημήσουν τον Μαρξισμό στα μάτια της εργατικής τάξης.
Καθήκον κάθε πρωτοπόρου εργάτη και νέου είναι να κάνει κτήμα του τις θεωρίες
του Μαρξ και του Ένγκελς, σαν μια ουσιαστική προϋπόθεση για την κατάκτηση της
κοινωνίας από τους εργαζόμενους.
Βέβαια
υπάρχουν εμπόδια στο μονοπάτι της εργατικής πάλης για θεωρία και κατανόηση.
Εκείνοι που είναι υποχρεωμένοι να εργάζονται για πολλές ώρες στο εργοστάσιο,
που δεν είχαν το προνόμιο μιας αξιοπρεπούς μόρφωσης και που συνεπώς τους λείπει
η συνήθεια του διαβάσματος, έχουν τεράστια δυσκολία στο να αφομοιώσουν μερικές
από τις πιο σύνθετες ιδέες, ειδικά στην αρχή. Αλλά πρέπει να τονιστεί ότι, ο
Μαρξ και ο Ένγκελς έγραψαν για τους εργάτες και όχι για τους «έξυπνους»
φοιτητές ή τους μικροαστούς. «Κάθε αρχή είναι δύσκολη», ανεξάρτητα για πια
επιστήμη μιλάμε. Ο Μαρξισμός είναι μια επιστήμη και αυτό δημιουργεί μεγάλες
απαιτήσεις σε κάθε πρωτάρη. Αλλά κάθε εργάτης που .είναι ενεργός στα συνδικάτα,
γνωρίζει ότι τίποτα δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς θυσίες.
Αυτή
η μπροσούρα απευθύνεται στους πρωτοπόρους αγωνιστές του Εργατικού Κινήματος και
της νεολαίας. Στους δραστήριους εκείνους εργάτες και νεολαίους, που είναι
αποφασισμένοι να εμβαθύνουν τις γνώσεις τους, μόνο μία υπόσχεση μπορεί να
δοθεί: από τη στιγμή που θα γίνει η πρώτη προσπάθεια να εξοικειωθούν με τις
άγνωστες και νέες ιδέες, οι θεωρίες του Μαρξισμού θα αποδειχθούν ξεκάθαρες και
απλές. Εν τούτοις -και αυτό θα πρέπει να τονιστεί- ο εργάτης που θα αποκτήσει,
με υπομονετική προσπάθεια, μια βαθιά κατανόηση του Μαρξισμού, θα εξελιχθεί σε
καλύτερο θεωρητικό από τους περισσότερους φοιτητές, ακριβώς επειδή θα είναι
ικανός να συλλάβει τις ιδέες όχι απλά θεωρητικά, αλλά συγκεκριμένα, μια και θα
εφαρμόζονται στην ίδια του την καθημερινή εμπειρία.
Όλες
οι εκμεταλλεύτριες τάξεις προσπαθούν να δικαιολογήσουν την ταξική τους εξουσία
με βάση την ηθική, παρουσιάζοντας τη σαν την ανώτερη και φυσιολογική μορφή της
κοινωνικής ανάπτυξης, αποκρύπτοντας σκόπιμα το σύστημα της εκμετάλλευσης, μέσω
της συγκάλυψης και της διαστρέβλωσης της αλήθειας. Η σύγχρονη αστική τάξη, μέσω
των πληρωμένων καθηγητών και των υπαλλήλων της, έχει δημιουργήσει περίτεχνα μια
τελείως νέα φιλοσοφία και ηθική, για να αιτιολογήσει την κυρίαρχη θέση της στην
κοινωνία.
Η
εργατική τάξη αντίθετα, δεν έχει κανένα υλικό συμφέρον να διαστρεβλώσει την
αλήθεια, και βάζει στον εαυτό της το καθήκον της αποκάλυψης της πραγματικότητας
του καπιταλισμού, έτσι ώστε συνειδητά να προετοιμαστεί για την απελευθέρωση
της. Η εργατική τάξη δεν έχει σκοπό να κερδίσει κάτι για τον εαυτό της, αλλά
στοχεύει στην ανατροπή του καπιταλισμού και μαζί με αυτόν στην εξαφάνιση των
ταξικών διακρίσεων και προνομίων. Για να το κάνει αυτό, πρέπει να απορρίψει τις
μεθόδους των καπιταλιστών και να αναζητήσει μια νέα μαρξιστική μέθοδο
κατανόησης.
Η
Μαρξιστική μέθοδος δίνει μια περισσότερο ολοκληρωμένη και συνολική εικόνα της
κοινωνίας και της ζωής γενικότερα και καθαρίζει την ανθρώπινη και κοινωνική
εξέλιξη από τα πέπλα του μυστικισμού. Η Μαρξιστική Φιλοσοφία εξηγεί πως η
κινητήρια δύναμη της ιστορίας δεν είναι ούτε ο «υπεράνθρωπος», ούτε το
υπερφυσικό, αλλά είναι αυτή η ίδια η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων
(βιομηχανία, επιστήμη, τεχνολογία κ.λπ.). Σε τελευταία ανάλυση, είναι η
οικονομία που καθορίζει τις συνθήκες της ζωής, τις συνθήκες και τη συνείδηση
της ανθρωπότητας.
Κάθε
νέα αναδιοργάνωση της κοινωνίας -δουλοκτητική κοινωνία, φεουδαρχία ή
καπιταλισμός- προκάλεσε μια τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, που με
τη σειρά τους έδωσε στον άνθρωπο μεγαλύτερες δυνάμεις πάνω στη φύση. Όταν ένα
κοινωνικό σύστημα αποδεικνύεται ανίκανο να αναπτύξει αυτές τις δυνάμεις της
παραγωγής, τότε η κοινωνία μπαίνει σε μια εποχή επανάστασης. Όμως, στην
περίπτωση της αλλαγής από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό, η διαδικασία αυτή
δεν είναι αυτόματη, αλλά απαιτεί τη συνειδητή παρέμβαση της εργατικής τάξης για
να φέρει σε πέρας αυτό το ιστορικό καθήκον.
Μόνο
ο Μαρξισμός ήταν ικανός να αποκαλύψει τις αντιθέσεις του καπιταλισμού που έχουν
σαν αποτέλεσμα την περιοδικότητα των κρίσεων και των ανακάμψεων. Ο καπιταλισμός
έχει πλέον εκπληρώσει ολοκληρωτικά τον ιστορικό του ρόλο στην ανάπτυξη της
παραγωγικής βάσης της κοινωνίας. Εγκλωβισμένες από το εθνικό κράτος και την
ατομική ιδιοκτησία, οι παραγωγικές δυνάμεις καταστρέφονται συστηματικά, μέσα
από τη μαζική υπερπαραγωγή εμπορευμάτων και κεφαλαίου.
Όπως
ο ίδιος ο Μαρξ εξήγησε, «Σ' αυτές τις κρίσεις ξεσπάει μια επιδημία, που σε
προηγούμενες εποχές θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν παραλογισμός -η επιδημία της
υπερπαραγωγής».
Η
κοινωνία ξαφνικά βρίσκεται πίσω σε ένα καθεστώς νομισματικού βαρβαρισμού. Φαίνεται
σαν κάποιος λιμός, ένας παγκόσμιος πόλεμος καταστροφής, να έχει σταματήσει την
προμήθεια οποιουδήποτε μέσου συντήρησης. Η βιομηχανία και το εμπόριο φαίνεται
να καταστρέφονται. Και γιατί; Επειδή υπάρχει πολύς πολιτισμός, πολλά μέσα
συντήρησης, πολύ βιομηχανία, πολύ εμπόριο. Οι παραγωγικές δυνάμεις που έχει στη
διάθεση της η κοινωνία, δεν μπορούν πλέον να βοηθήσουν στην παραπέρα ανάπτυξη
των συνθηκών για την αύξηση της αστικής περιουσίας. Αντίθετα έχουν γίνει τόσο
ισχυρές γι' αυτές τις συνθήκες στις οποίες είναι δεσμευμένες και συνεπώς μόλις
ξεπεράσουν αυτά τα δεσμά, φέρνουν αταξία σε ολόκληρη την αστική τάξη,
απειλώντας την ίδια την ύπαρξη της αστικής περιουσίας.
Αυτό
το κείμενο δεν σκοπεύει να παρουσιάσει μια πλήρη έκθεση του Μαρξισμού, αλλά να
βοηθήσει τον εργαζόμενο και τον νεολαίο μελετητή στην προσέγγιση του θέματος,
δίνοντας του ένα πρόχειρο κείμενο μερικών βασικών ιδεών, μαζί με μια
βιβλιογραφία με την οποία θα μπορέσει να συνεχίσει τη μελέτη του, Ο Μαρξ και
Ένγκελς έγραφαν κυρίως μικρές, σύντομες μπροσούρες και περιληπτικές
επεξηγηματικές εργασίες, με σκοπό οι θεωρίες τους να απλωθούν μέσα στην
εργατική τάξη. Αυτές είναι οι εργασίες που δίνουν τη βάση της βιβλιογραφίας.
Η
μελέτη του Μαρξισμού χωρίζεται σε τρία βασικά κεφάλαια, που αντιστοιχούν γενικά
στη φιλοσοφία, στην ιστορία της εξέλιξης της κοινωνίας -τον ιστορικό υλισμό-
και στην οικονομική θεωρία της Αξίας. Αυτά είναι τα περίφημα «τρία συστατικά
μέρη του Μαρξισμού» για τα οποία έγραφε ο Λένιν.
Alan Wood & Rob Sewell, 18 Φεβρουαρίου 1983
Για τη
Ελληνική Έκδοση
Μαρξιστική
Τάση
Μετάφραση –
Επιμέλεια
Θανάσης
Ολύμπιος